Бүгүн, биир дойдулаахпыт, саха народнай суруйааччыта, Ойуунускай аатынан бириэмийэ лаурета Василий Семенович Яковлев - Далан төрөөбүтэ 95 сааһа. Кинилэр, биһиги нэһилиэкпитигэр Илин Чараҥынан, Быһыттааҕынан сайылык, кыстык оҥостон олорбуттар. 

 Далан "Кэриэн ымыйа" диэн кинигэтигэр суруйан турар.

Төрөөбүт дойду барахсан!

Ахсым, дохсун эдэр сааска киһи эйиигин ахтыбат идэлээх, балык уу дириҥин талаһарыныы, киһи үчүгэйгэ, интэриэһинэйгэ - олох оргуйар үөһүгэр тардыстар.

Онтон кырдьан сорсуйан, сылайан - элэйэн бардаххына саныыр санааҕар, түһүүр түүлгэр төрөөбүт түөлбэҥ киирэр буоллаҕа. Мин төрөөбүт - үөскээбит дойдум - Кытаанах нэһилиэгэ. Төрүт былыргы төрдүбүт Тыгын  күтүөтэ Батас Мөндүкээн эбитэ үһү. Нэһилиэкпитин кини улахан уолун Кытаанах Баллы аатынан нуучча казактара ааттаабыттар.

Дьэ ити курдук биһиги нэһилиэкпитигэр төрөөн -үөскээн, саха улуу суруйааччытыгар тиийэ үүммүт  эбит Далан.

Бүгүн Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ норуот айымньытын Дьиэтигэр Далан "Дьикти саас"  айымньытынан "Кынаттаах ыралар" диэн ааттаах наивнай искусство иккис дьарыга ыытылынна. Санаттахха бастакы дьарык биир дойдулаахпыт, художник, Саха АССР искусствотын үтүөлээх деятеля Афанасий Петрович Собакин төрөөбүт,  кулун тутур 6 күнүгэр ыытыллыбыта. Онно Афанасий Петрович уруһуйун үтүктэн уруһуйдаабыппыт. Бүгүн арыыйда уустургурдан Далан "Дьикти саас"  айымньытын ааҕыыттан, ким хайдах ылынарынан үлэлээтилэр. 

Бары даҕаны астына, дуоһуйа үлэлээн, түмүккэ быыстапка оҥорон, Евдокия Тимофеевна ырытан, өссө даҕаны көрсүһүөх буолан үөрэ - көтө тарҕастылар. Түгэнинэн туһанан "Уран" нэһилиэкпит уран тарбахтаахтарбыт түмсүүлэрин салайааччытыгар Евдокия Тимофеевнаҕа тэрийээччилэр ааттарыттан махталбытын тиэрдэбит. Саҥа талааны арыйарга, хаһан даҕаны хойут буолбатаҕын бу дьарыкка көрүөххэ сөп. Былаан быһыытынан 3 дьарык  айылҕаҕа плэнер буолуохтаах.  

                                                х х х х х х 

Бүгүн, республикабытыгар Булчут күнэ. Бары байанайдаах булчуттарбытын бу күнүнэн эҕэрдэлиибит. Куруутун өттүк харалаах, байанайдаах буоларгытыгар баҕарабыт. 

Кулун тутар 29 күнүгэр, Чурапчыга улуустааҕы "Аҕа уонна уол" күрэҕэ ыытылынна. Манна биһиги нэһилиэктэн Иван Петрович уолунаан Ньургуннуун Собакиттар дьиэ - кэргэттэрэ кытыннылар. Салгыы кинилэр кэпсээннэрин истиэҕиҥ:

Быйыл 23 төгүлүн ыытыллыбыт муниципальнай сүүмэрдиир Аҕа күрэҕэр биһиги  иккис төгүлүн кытынныбыт. Күрэххэ уопсайа 11 хамаанда күөн көрүстэ. 5 Чурапчы ТОСтара, 6 нэһилиэк: Болтоҥо, Арыылаах, Мугудай, Хадаар, Одьулуун, Кытаанах. 

Күрэх 7 түһүмэхтээх: ойбон тэһии, уот оттуу, остуолбаҕа ыттыы, туут хайыһарынан сүүрүү, мас суорааһына, мас эрбээһинэ, мас хайытыыта. Ону таһынан хас биирдии хамаанда бэйэтин дьиэ-кэргэнин билиһиннэрэр визитка оҥордо, онно  туспа  сыана турбута. 

Биһиги уопсай түмүккэ 5 миэстэ буоллубут. Бастакы миэстэ Болтоҥоттон Кривошапкиннар дьиэ - кэргэн уонна 60 тыһ сууммалаах сертификатынан, итиэннэ республикатааҕы Аҕа күрэҕэр Чурапчы улууһун чиэһин көмүскүү бараллар. 

Иккис миэстэ Чурапчыттана Аммосовтар дьиэ - кэргэттэрэ, 40 тыһ сууммалаах сертификат, үһүс миэстэ Арыылаахтан Демьяновтар дьиэ- кэргэттэрэ 20 тыһ сууммалаах сертификатынан наҕараадаланнылар. 

Биһиги  визиткабытыгар Бастакы миэстэ ыламмыт үөрүүбүт муҥура суох. Хас биирдии кыттыбыт хамаандаҕа кыттыбыттарын туоһулуур сертификат уонна анал бириистэри туттардылар. 

Нэһилиэк дьонун- сэргэтин ааттарыттан Собакиттар дьиэ - кэргэттэрин, нэһилиэкпит аатын чиэстээхтик көмүскээбиккитигэр махтанабыт. Өссө даҕаны олоххо көхтөөх, чөл туруктаах, чэгиэн олохтоох буолуҥ диэн алгыыбыт. 

                                                    х х х х х х

Бэҕэһээ, о.э. кулун тутар 31 күнүгэр ыаллыы сытар Таатта улууһугар Харбалаах нэһилиэгэр 5 улуус коллекционердара көрүстүлэр. Бу туһунан нэһилиэкпит "Иэйии" коллекционердарын салайааччыта Екатерина Гаврильевна Андреева сонунун үллэһиннэ:

Таатта улууһун Харбалааҕар "Дьоһун дьарык" коллекционердар түмсүүлэрэ тэриллибитэ 10 сыллаах үбүлүөйдэрэ буолла. Уус-Алдантан, Амматтан, Мэҥэ-Хаҥаластан, Чурапчыттан, Тааттаттан коллекционердар көрүстүбүт. Таатталар сахалыы сиэринэн алаадьынан айах тутан, сыт таһааран буруолатан көрүстүлэр. Эбиэккэ дылы арочнай залга быыстапка, атыы- тутуу, атастаһыы, конкурска бэлэмнээн аҕалбыт оҥоһуктары көрүү буолла. 

Алта көрүҥҥэ күрэхтэһии ыытылынна. Бары даҕаны эрдэттэн бэлэмнэнэн кэлбиттэр. Хоһоон айыыта, мунньунуу туһунан сырдатыы, илиинэн, оҕуруонан, айылҕа матырыйаалларыттан оҥоһуктар, иистэнии араастара киһини сөхөтөрөр үлэлэр. Дьон мунньунуутун көрөн киһи астынар, бииртэн биир араас мал- сал. Былыргы өбүгэ күндү малыттан саҕалаан араас барыта баар. 

Кытаанахтан "Иэйиилэр" үһүө буолан сырыттыбыт. Татьяна Григорьевна Потапова сиэнинээн Сахаайалыын мунньунуутун билиһиннэрбит дакылаата үһүс миэстэни ылла. Прасковья Владимировна Новгородова тиийээт тута хоһуйбут хоһоонунан иккис уонна "Дьикти дьарык мунньунуу" хоһоонунан Екатерина Гаврильевна Андреева маҥнайгы миэстэни ыламмыт үөрдүбүт - көттүбүт. 10 сыллаах үбүлүөй үрдүк таһымҥа ааста. Сайын сардааналаах кыыс Аммаҕа көрсүөх буолан тарҕастыбыт. 

Харбалаахха олорор биир дойдулаахпытын Варвара Алексеевна Парфенованы көрсөн, ирэ- хоро кэпсэтэн биир туспа үөрүү буолла. 

Бу күн коллекционердар бэйэлэрин мунньунууларыгар сонун экспонаттары атастаһан, атыылаһан, инникитин өссө айымньылаахтык үлэлииргэ былааннаан, тэрийээччилэргэ махтанан тарҕастылар.

Бу кыһын  нэһилиэк баһылыгын сыллааҕы үлэтин отчуотугар, нэһилиэкпит участковайа Тимофей Софронов кыттыыны ылбыта. Кини сүрүннээн бэрээдэк уонна булт саатын быраабылаларын туһунан олус өйдөнүмтүө гына быһааран кэпсээбитэ.

Сааскы кус сезона чугаһаабытынан, булчуттарга туһалаах буолуо диэн санааттан участковай кэпсээбитин таһаарабыт, болҕойон ааҕыҥ:

Бастатан сааны харайыы туһунан: сааны дьиэҕэ  вешалка иһигэр, дьыбаан анныгар мээнэ ууруллар кытаанахтык сокуонунан бобуллар. Сааны аналлаах сейфэҕэ чехоллаан, ботуруонун ороон ылан ууруллар. Дьиэҕитигэр саа бэрэбиэркэлээччи киирдэҕинэ, хаһаайын хайаан да көрдөрөр эбээһинэстээх, онтон сааны бэрэбиэркэлээччи участковай эрэ буолбакка росгвардия, полиция, охотинспектор  полномочиялаахтар.

Аны бултуу барарга бултка көҥүллээх  лицензиялаах киһигитин кытта хайаан да бииргэ барыахтааххыт. Лицензияҕа аата суруллубут киһи бултуу барар кэмҥэ суох буоллаҕына ыстарааптанаҕыт, бултуур көҥүлгүт быһыллар. Дэриэбинэ бүтэһик дьиэтиттэн 200 м тэйдин даҕаны бултуур сиринэн ааҕыллар. Онон бултуу бараргытыгар сааҕытын чехолга уган, лицензияҕытын, туох баар сааҕыт докумуонун, бэйэҕитин туоһулуур докумуоннаргытын илдьэ бараҕыт. Транспордаах барааччылар праваҕытын, транспоргыт докумуонун илдьэ сылдьаргыт эбэһээтилинэй. Булт сарсын көҥүллэнэригэр бүгүн саалаах барбаккыт, барар да буоллаххытына саата суох сылдьыахтааххыт. 

Саҥа Быраабыла сонун сүүрээннэрэ:

1. Булчут булт иниспиэктэрэ бэрэбиэркэҕэ диэн көрдөөтөҕүнэ, докумуоннарын уонна бултуур сэбин-сэбиргэлин хайаан даҕаны көрдөрүөхтээх, докумуонун барытын бэйэтин кытта илдьэ сылдьыахтаах. Сокуон кытаатыннарыы өттүгэр баран иһэрин умнумаҥ. Итэҕэһи буллахтарына – бултуур быраабыҥ быһыллыа турдаҕа. 

2. Хаһыа да буолан бөлөҕүнэн сылдьан бултуур буоллахха, хайаан даҕаны ыраахтан көстүмтүө чаҕылхай таҥас кэтиллиэхтээх. Холобур, дурдаҕа-сэһээккэҕэ олорор, куобах күрэҕэр сылдьар буоллахха. Онтон суох буоллаҕына ыстарааптанаҕын, бултуур көҥүлүн быһыллыан син.

Кыылы-сүөлү бултуурга туох бобулларый?  

 Мас көтөрүн бары көрүҥүн буулдьа саанан ытар бобуллар. Арай, кыра халыыбырдаах, холобур 5,6 калибрдаах “туоһапка” саанан ытыахха сөп. Харабыынынан ытар көҥүллэммэт.

 Бытархай кыылы -- куобаҕы, кииһи, тииҥи, кырынааһы, солоҥдону уонна нуорканы 5,7 мм халыыбыртан улахан буулдьа саанан, оттон сиэгэни уонна бэдэри 8 миллиметртэн улахан халыыбырдаах саанан ытар бобуллар.

 Ситэриилээх былаас боломуочуйалаах федеральнай уорганын кытта сөбүлэһиннэрэн, мас көтөрүттэн улары, хабдьыны уонна бочугураһы туһаҕынан бултуохха сөп.

Төрөппүттэр сокуоннай сааһын ситэ оҕолоргутун илдьэ бараргытыгар оскуола администрацияҕытыгар көҥүллэтии суругу суруйан, оҕолоргутугар сааны туттарбакка бултка илдьэ сылдьаҕыт. Атын киһи саатынан бултуур сокуонунан кытаанахтык бобуллар, тутуллар түгэҥҥитигэр саатын уларсыбыт киһи уонна ол саанан бултаабыт киһи көҥүлгүт уһун болдьоххо былдьанар. 

Ити курдук сокуон кытаанах, ол да буоллар сокуону тутуһан, сааскы куска эрэллээхтик сылдьар гына эрдэттэн ох курдук оҥостон бары ирдэбили, быраабыланы тутуһан бултуургутугар баҕарабыт!

Байанайгыт аргыстастын, өттүк хараланыҥ, илии тутуурданыҥ!

Бүгүҥҥэттэн, о.э. кулун тутар 27 күнүттэн өрөспүүбүлүкэбит тэбэр сүрэҕэр Дьокуускайга СР муниципальнай тэриллиилэрин дьокутааттарын II съезтэрэ үлэтин саҕалаата. Бу съезкэ биһиги Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин директора Айталина Владимировна Пономарева  делегат буолан кыттыыны ыла сылдьар. Бүгүн дьокутааттар таһымнарын үрдэтэр "Депутат. Управление изменениями в современных реалиях" күнүскү үөрэх буолла. Ыҥырыылаах спикер, "Росатом" корпорация регионнары кытары үлэлэһэр департаменын регионнардааҕы бэлиитикэҕэ дириэктэрэ, коммуникация уонна медиа эйгэтин эспиэрэ, бэлиитикэ билимин хандьытаата Роман Скудняков истээччилэри дойдуга элбэх уларыйыы бара турар кэмигэр нэһилиэнньэни, электораты кытта хайдах үлэлииргэ үөрэттэ. Биһиги  салайааччыбыт Айталина бу үөрэххэ сылдьан санаатын үллэстибитин таһаарабыт.

Айталина Пономарева "Дойдубут туһугар биир сүбэнэн үлэлиэҕиҥ" 

Ахсыс сылын Чурапчы улууһун Кытаанах нэһилиэгин сэбиэтин дьокутаатынан талыллан үлэлиибин. Мин санаабар нэһилиэк дьокутаатын суолтата намтаан иһэр курдук. Төһө даҕаны нэһилиэк бүддьүөтүн тыырдарбыт, үөһэттэн кэлбит дьаһалларга уларытыыны киллэрэр кыахпыт суох. Нэһилиэк сирэ - уота, үүт таһыыта, күрүө, хотон тутуулара  курдук үбү харчыны эрэйэр кыһалҕа элбэх буоллаҕа. Биһиги дьокутааттар ону быһаарарга көмөлөһөн, дьон олоҕун чэпчэтэргэ кыһаллабыт.

Нэһилиэк бүддьүөтэ хаһан баҕарар кырыымчык буолар, онон тыырыы күчүмэҕэйдээх. Суолу оҥоруу, дьиэлэри ититии уонна тыа хаһаайыстыбатын кыһалҕалара биһиэхэ сытыытык тураллар. Чуолаан кэнники сылларга кураан ааҥнаан, оппут үчүгэйдик үүммэккэ, ороскуот улахан. 

Дьокутааттарга аналлаах үөрэххэ сылдьан, элбэх саҥаны биллим. Быйылгынан бүтэн хаалбакка, өссө да ыытылла турара буоллар диэн баҕа санаалаахпын уонна тэрийээччилэргэ олус махтанабын. Нэһилиэк дьокутааттарын маннык үөрэхтэргэ сылдьан үүнүҥ- сайдыҥ уонна биир сүбэнэн дойдубут туһугар ис сүрэхтэн кыһаллан үлэлиэҕиҥ диэн ыҥырабын диэн эттэ Айталина Владимировна.  

Бүгүн, о.э. кулун тутар 25 күнүгэр Кытаанахха "Лоскуй" эбэҕэ улуустааҕы нэһилиэктэр икки ардыларыгар ыытыллар спартакиада хайыһарга күрэхтэһиитэ буолла. Чурапчыттан, Хайахсыттан, Мындаҕаайыттан, Сылаҥтан, Чыаппараттан,Хатылыттан, Хадаартан, Чакыртан, Кытаанахтан, Бахсыттан, Арыылаахтан, Дириҥтэн, Төлөйтөн барыта 13 нэһилиэктэн  хайыһардьыттар кэлэн күөн көрүстүлэр. Эҕэрдэ тылы  улуустааҕы спорт салаатын салайаачччыта Дь.В.Егоров, "Кытаанах нэһилиэгэ" МТ олохтоох дьаһалтатын баһылыга Е.Н.Потапов эттилэр, баһылык  эр дьон дистанциятыгар бастаабыкка убаһа аныырын туһунан эттэ. Түмүккэ 13 м Бахсы, 12 м Төлөй, 11 м  Арыылаах, 10 м Дириҥ, 9 м Чурапчы, 8 м Мындаҕаайы, 7 м Хатылы, 6 м Чакыр, 5 м Сылаҥ, 4 м Хайахсыт.

3 м - Хадаар

2м - Чыаппара

1 м - Кытаанах хамаандалара  күрэхтэһии Кубогынан, мэтээллэринэн наҕараадаланнылар. 

Бастаабыт хамаандаҕа улуустааҕы спорт салаата спортивнай инвентарь ыларга диэн 20 тыһ суумалаах сертификат туттарда, 2 миэстэҕэ улуустааҕы хайыһар федерацията 15 тыһ суумалаах сертификат, 3 миэстэҕэ Кытаанах нэһилиэгин олохтоох дьаһалтата 10 тыһ суумалаах сертификат туттарда.

Биирдиилээн бастааһыҥҥа эр дьоҥҥо Иван Игнатьев бастаата  (Кытаанах) уонна Егор Николаевич  туруорбут убаһатын хаһаайынынан буолла, иккис Баишев Владик (Чыаппара), үһүс миэстэҕэ Алексей Терютин (Кытаанах) таҕыстылар. 

Дьахталларга биирдиилээн бастааһыҥҥа Мындаҕаайыттан Екатерина Павлова 1 м эрэллээхтик ылла, 2 миэстэ Хадаартан Арина Захарова, 3 миэстэҕэ Сылаҥтан Марианна Семенова пъедесталга  таҕыстылар.

Биһиги нэһилиэк кынаттаах хайыһардьыттарбытын үрдүк кыайыыгытынынан эҕэрдэлиибит, өссө даҕаны чэгиэн - чэбдик сылдьан кыайыы кынаттана туруҥ диэн алгыыбыт.

   Ити курдук сылын аайы ыытыллар хайыһарга нэһилиэктэр икки ардыларынааҕы спартакиада түмүктэннэ. Хайыһардьыттар үөрүү көтөллөөх, эмиэ даҕаны кыайтарыы хомолтотун билэн, ол да буоллар төрөөбүт - үөскээбит  нэһилиэктэрин  туһугар кэлэн опыт ылан, дьону көрөн харахтара кэҥээн тарҕастылар. Күммүт даҕаны наһаа тыалырбакка, быыһыгар күннэнэн, былыттанан туран биэрдэ диибит.  

Кулун тутар 15-19 күнннэригэр "Айхаллан Чурапчы!" улуустааҕы уус- уран самодеятельноһы көрүү бэстибээлэ ыытылынна. Анал графигынан нэһилиэктэр бэстибээллэрин кэнсиэрдэрин көрдөрдүлэр. Биһиги нэһилиэкпит кулун тутар 19 күнүгэр киэһэ 19 чаастан "Кымыс иһиитин сиэрин- туомун" көмүскүүр быыстапкаттан саҕалаатыбыт. Ыытааччы Ольга Собакина, туом ыытааччы Ирина Макарова наһаа эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһан ыыттылар. Манна, Зинаида Семеновна Андреева, Иван Федотович Максимов, баһылыкпыт Егор Николаевич туомҥа кыттыспыттара үрдүкү балл ыларбытыгар төһүү күүс буоллулар. Быыстапка ирдэбилинэн ынах, убаһа тириититтэн тигиллибит  аас тэллэх, 10 устуука 25 см чорооннор баар булуохтаахтара. Аас тэллэхпитин "Уран" уран тарбахтаахтарбыт түмсүүлэрэ (сал Е.Т.Миронова), тириини быһан бэлэмнээбит Сусанна Васильевна Лазарева, Марфа Петровна Парфенова, тириини тикпит иистэнньэҥ  ийэлэрбит Акулина Владимирова, Тамара Неустроева, Айталина Потапова, Анастасия Винокурова, Наталья Гоголева, Анисия Дьяконова, Ирина Макарова, Алексей Пономарев, Афанасий Анемподистов, Альбина Лугинова тигэн, бириэмэтигэр баар оҥорбуттара, чорооннорбутун Мурун Тыымпыйаҕа олорор биир дойдулаахпыт Иван Попов сакаастаан оҥортордубут.

Кэнсиэрбитин Кытаанахпыт нэһилиэгин төрүччүтүттэн саҕалаабыппыт көрөөччү да, Дьүүллүүр Сүбэ да биһирбилин ылла. Онтон программа быһыытынан нүөмэрдэрбитин көрдөрдүбүт. Хас биирдии кыттааччы олус кыһанан, эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһан  бэстибээл түмүгүнэн бэйэбит группабытыгар 2 миэстэ буоллубут. Бары кыттыбыт нэһилиэкпит олохтоохторугар, түмсүүлэрбит, куруһуоктарбыт чилиэттэригэр, "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин аатыттан  барҕа махталбытын тиэрдэбит. бу бэстибээлгэ элбэх дьиэ- кэргэттэр, аҕам саастаах дьоммут кыттан сүргэбитин көтөхтүлэр. Түмүккэ Хомусчуттар бөлөхтөрө (салайааччы Варвара Турнина), быыстапкабыт, Л.Монгуш чабырҕаҕа, солота лауреат, "Дохсун" ВИА, Ольга Собакина пантомимата, Степан Прохоров солота дипломант үрдүк аатын ыллылар. "Чурапчы үлэ үөһүгэр" видеоролик күрэҕэ диэн туспа ирдэбил быһыытынан киирбитэ, бу видеорролик нэһилиэкпит сайдар историятын, үлэһит дьонун- сэргэтин 10 мүнүүтэ иһигэр кэпсиир ролигы библиотекарь Лена Александровна кыайа- хото тутан бэйэбит группабытыгар 5 балл ылан 1 миэстэ буолбуппут. Бу барыта түмүллэн уопсай түмүккэ 70 тыһ сууммалаах сертификатынан наҕараадаланныбыт. 

Кулун тутар 22 күнүгэр оройуоннааҕы "Айылгы" норуот айымньытын Дьиэтигэр кыайыылаахтары чиэстээһин, Галаҕа киирбит номердар кэнсиэрдэрэ үрдүк таһымнаахтык ыытылынна. Биһиги нэһилиэкпит хомусчуттара бу кэнсиэргэ кытыннылар. 

Бу күн күнүс "Айылгыга" Коворкинг кииҥҥэ бэстибээл туһунан кэпсэтии, ырытыһыы буолла. Кыттыыны ыллылар 2 бөлөх Дьүүллүүр Сүбэлэрэ, нэһилиэк кулууптарын директордара, уус-уран салайааччылара. Инникитин өссө хайдах кэнсиэри ыытыахха сөбүн, репертуар, толоруу маастарыстыбатын, быыстапка туһунан уоттаах-күөстээх тыллар этилиннилэр. 

Бэстибээл диэн бу кулууп эрэ үлэһиттэрин үлэтэ буолбакка нэһилиэк бүттүүн түмсүүтүн, баһылык үлэтин көрдөрөр улахан хамсааһын буолара өссө биирдэ тоһоҕолоон этилиннэ.

Түмүккэ 2-с бөлөххө Төлөй 1м 100 тыһ, Кытаанах 2м 70 тыһ, Арыылаах 3 м 60 тыһ буолан үөрүү өрөгөйүн биллибит. 

Саха литературатын төрүттээбит, уһулуччулаах суруйааччы Алексей Елисеевич Кулаковскай- Өксөкүлээх Өлөксөй суруйааччы быһыытынан революция иннинэ саха дьахтарын олоҕун, кини уобараһын бастакынан уустаан - ураннаан суруйбут уратылаах маастар бүгүн төрөөбүт күнэ. Бу күн республикабыт үрдүнэн "Өксөкүлээх сардаҥат" диэн акция бара турар. Биһиги "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтэ бу акцияҕа кыттыһан улуу суруйааччы хаартыскатын ууран, чүмэчи уматан кыттыстыбыт. 

А.Кулаковскай "Саха дьахталларын  сэттэ мэтириэттэрэ" диэн айымньытын 1904 сыллаахха суруйбута. Бу айымньытыгар дьахтар олоҕун араас өттүттэн көрөн, кини майгытын- сигилитин, олоххо көрүүтүн, кыһалҕатын өйүн - санаатын уу харахха суруйан хаалларбыта күн бүгүҥҥэ диэри биир бастыҥ айымньы буола сылдьара да туоһулуур. Манна бэйэ- бйэлэригэр майгыннаспат, хатыламмат дьахталлар көстөллөр. Ол да буоллар кинилэри биир ситимниир - көҥүл бырааптара суох. Суруйааччы норуотун үөрэтэ- такайа сатыыра, сайдыыга ыҥырара бу поэматыгар ырылыччы көстөр. Бу ураты айымньы. Кини тыла - өһө, ис хоһооно сахабыт тыла кэрэтин., баайын толору көрдөрөр. Улуу Өксөкүлээх тыла - өһө сүппэт.

Биһиги нэһилиэкпит олохтооҕо, кынаттаах хайыһардьыт, Эбээ, Ийэ, иистэнньэҥ, оҕуруоччут, 78 - с хаарыгар үктэммит Зинаида Семеновна Андреева олорор. Кини биһиги нэһилиэкпитигэр эрэ буолбакка, улууска, республикаҕа бэйэтин саастыылаахтарыгар киэҥник биллэр спортсменка- хайыһарынан, атаҕынан сүүрэр, республикатааҕы "Чысхаан" хайыһардьыттар түмсүүлэрин чилиэнэ. Ааспыт ыйга "Чысхааннар" соҕуруу ветераннарга ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы хайыһар күрэхтэһиитигэр баран кыттан кэллилэр. Дьэ бу туһунан кэпсииригэр Зинаида Семеновнаттан көрдөстүбүт.

Олунньу 16 -27 күннэригэр Челябинскай уобалас Златоуст куоратыгар норуоттар икки ардыларынааҕы хайыһар күрэхтэһиитигэр Саха сирин ветераннара, эдэр хайыһардьыттар 25 киһи баран кыттан, миэстэлэһэн кэллибит. Барыта 41 регионтан 500-чэкэ спорт ветераннара кытыннылар, ол иһиттэн Чурапчыттан 4 киһи. Мындаҕаайыттан Екатерина Павлова, Хайахсыттан Николай Оконешников, Кытаанахтан Николай Захаров уонна мин. Ветераннар 3, 5, 7 км сүүрдүбүт, эстафетаҕа 3-түү км 4 киһи буолан сүүрэммит биһиги республикабыт "Чысхаан" хамаандата 2 миэстэ буолан мэтээлинэн наҕараадаланныбыт. Саамай кырдьаҕас спортсмеммыт 13 группаҕа Дьокуускайтан 85 саастаах Степан Михайлович Абрамов бэйэтин дистанциятыгар 3 төгүл чемпион үрдүк аатын ылан, барыбытыгар холобур буолла. 

Күрэхтэһии тэрээһинэ олус үрдүк таһымнаах, спортсменнар "Металлург" диэн улахан гостиницаҕа түһэ сырыттыбыт. Күн аайы 4 аһаталлар, биһиги хоспутугар 6 буолан түстүбүт. Айаммытыгар кыра ыарахаттары көрүстүбүт, ол курдук  күн-дьыл туруга мөлтөөн Дьокуускайтан самолеппут көппөккө, салгыы көтүөхтээх самолеппутун куоттаран, поеһынан айаннаабыппыт, ол да буоллар аан бастаан поездка олорон хата биһи үөрдүбүт. Биһиги нэһилиэк кыыһа, билигин  Намҥа педколледж преподователэ Дария Соловьева күрэхтэһэ тиийбитин көрсүбүппүт. Уопсай түмүккэ Саха сирин хамаандата 6 миэстэ буолан сыалбытын ситтибит диэн үөрдүбүт. Биэс сыл аннараа өттүгэр көрсүбүт нуучча спортсменнара биһигини көрөн билэн үөрүү бөҕөлөр. Күрэхтэһэр күннэрбит тухары погода наһаа тыаллаах, былыттаах, хаардаах сүүрэргэ соччото суох, ол да буоллар усулуобуйа барыбытыгар биир буоллаҕа дии.

Аны бу аҕыйах хонугунан Тулунанан, Чыаппаранан күрэхтэһиигэ бараары бэлэмнэнэбит, Арыылаахха, манна бэйэбитигэр эмиэ күрэхтэһии буолуохтаах. 

диэн Зинаида Семеновна сонунун үллэһиннэ. Кэпсээтэҕин аайы хараҕа уоттанан, инникигэ өссө кынаттанан, эдэрдии эрчимнээхтик чэпчэкитин ойон туран үөрэ-көтө дьиэлээтэ. 

Дьэ ити курдук нэһилиэкпитигэр араас интэриэстээх, дьарыктаах дьон олороллор, ситиһиилэрин ыһа-тоҕо кэпсии сылдьыбакка,  сахалыы сэмэйдик  үллэстэн, салгыы сыалларын ситиһэ туруналлар. 

      Маннык ааттаах кэнсиэри, Аан дойду дьахталларын күнүнэн, ырыа айааччы, толороооччу, кыра эрдэҕиттэн ырыаны ымыы оҥостубут кэрэчээн кыыспыт Сардана Окоемова айар киэһэтин бар дьонугар бэлэхтээтэ.

Кэнсиэр саҕаланыытыгар "Кытаанах нэһилиэгэ" МТ олохтоох дьаһалтатын, депутат эр дьоннорун  аатыттан тыыннаах сибэкки дьөрбөтүн нэһилиэкпит депутат уолаттара кэрэ аҥардарга бэлэхтээтилэр.

Сааланы толору мустубут көрөөччүлэр, Сардана бииртэн биир иэйиилээх ырыаларын дуоһуйа иһиттилэр. 

Сардана бастакы ырыатын өссө 10 кылааска үөрэнэ сылдьан айбыт эбит. "Тапталлаах Килэҥкибэр"  ырыаны биһиги, Кытаанахтар кыралыын- улаханныын олус сөбүлээн ыллыыбыт. "Быраастарым аанньалларым", "Ийэбэр", "Аҕабар", "Эн киһигини дьоллооххун", "Сахам сирэ" диэн дириҥ ис хоһоонноох ырыалара көрөөччү кутун туттулар. 

Сардана төрөөбүт- үөскээбит Кытаанаҕар бэҕэһээ 4 кэнсиэрин анаата. Кини билигин  "Юные якутяне"  Дьокуускайдааҕы ресурснай кииҥҥэ вокал педагогунан үлэлиир. Өссө Саха НВК "Чохоон" биэриитигэр мультиктарга ырыа айан, дьарыктыыр оҕолорун ыллатар эбит. Кыра эрдэҕиттэн араас таһымнаах ырыа конкурстарыгар лауреат аатын үгүстүк ылбыта. 

"Эн киһигин дьоллооххун" кэнсиэригэр кыра эрдэхтэриттэн бииргэ дьарыктанан, кэнсиэртээн сылдьыбыт табаарыһа Тимур Смирников, айбыт аҕата Алексей Окоемов, Уус-Алдантан  убайа Иван Готовцев, "Алаас" дьахталлар ырыа бөлөхтөрө, "Оторой- моторой" фольклор куруһуогун кыра бөлөҕө күүс көмө буоллулар. 

Бу киэһэ Сарданаҕа ырыаҕа үөрэппит, дьарыктаабыт учуутала Христина Николаевна Попова, кылааһын салайааччылара Екатерина Андреева, Туяра Борисова,Любовь Дьячковская, "Сыккыс" түмсүүлэр, аймахтара Кытаанахтан, Уус-Алдантан тиийэ кэлэн эҕэрдэлэрин эттилэр. 

Киирии билиэтинэн Сардана төрөппүттэрэ олохтообут олохтоох бородууксуйа наборун Зоя Захарова, Виктория Сидорова, Людмила Монастырева тутан үөрүүлэрэ үрдээтэ.

Бу күн күнүс ыаллыы сытар Арыылаах нэһилиэгэр эмиэ кэнсиэртээтэ. Арыылахтар сүрдээх истиҥник көрсөн, ырыалары дуоһуйа иһиттилэр. Арыылаахтааҕы "Туску" НАДь директора Лена Борисова, Сарданаҕа Эҕэрдэ суругу, уйгулаах Чороону бэлэхтээн барҕа махталларын тиэртилэр.  

Бу саас муус устар 7 күнүгэр Дьокуускайдааҕы  оҕо дыбарыаһыгар "Ырыалаах кытылга" диэн ааттаах Сардана бастакы айар киэһэтин ыытаары күүстээхтик бэлэмнэнэ сылдьар. Бу элбэх үбү, тэрээһини эрэйэр дьаһалга биһиги биир дойдулаахтара көмөлөһөн, кэнсиэртэн киирбит үбү Сарданаҕа, Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" НАДь директора Айталина Пономарева дохсун ытыс тыаһынан туттарда.  

Онон, күндү биир дойдулаахтарбыт "Ырыалаах кытылга" кэнсиэргэ барыгытын күүтэбит. Эдэр киһи санаабыт санаата этэҥҥэ туоларыгар тиийэн дохсун ытыспыт тыаһын бэлэхтээн күүс- көмө, тирэх буолуоҕун!

   Кулун тутар 4 күнүгэр Кытаанахха аан дойду дьахталларын күнүн көрсө, биир дойдулаахпыт, ССРС, РСФСР, Саха АССР үтүөлээх тренерэ Дмитрий Петрович Коркин 95 сааһыгар аналлаах, Арыылаах, Түөйэ, Улахан- Күөл, Кытаанах кэрэ аҥардара түмсэн волейболга күрэхтэстилэр. 

  Күрэхтэһии 14 чаастан Далан аатынан оскуолабыт спортивнай саалатыгар ыытылынна. Э5эрдэ тылы Кытаанах нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччы Екатерина Скрябина, нэһилиэкпит "Үйэн" дьахталларын Сүбэтин председателэ Лена Пономарева, кэлбит спортсменнары ылбаҕай ырыатынан Степан Прохоров эҕэрдэлээтилэр.

Күрэхтэһии наһаа тыҥааһыннаахтык, ыһыылаах-хаһыылаах саҕаланна. Түмүккэ "Бастыҥ оонньооччу" бирииһи Түөйэ хамаандатыттан Любовь Дьячковская  тутта. Бирииһи олохтоотулар 60-с-70-с сылларга Чурапчы оройуонун волейболга сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ Христина Николаевна Попова оҕолоро, сиэттэрэ.

"Бастыҥ быһааччы" бирииһи Арыылаах хамаандатыттан Виктория Дагданча ылла. Бирииһи туруордулар 60-с-70-с сылларга Чурапчы оройуонун волейболга сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ Софья Николаевна Сорокоумова оҕолоро, сиэттэрэ.

"Бастыҥ хапытаан" бириис Арыылаах хамаандатын капитаныгар Екатерина Поповаҕа ананна. Бу бирииһи 80-с сылларга "Чурапчы" совхоз волейболга сүүмэрдэммит хамаандатын капитана Татьяна Афанасьевна Пономарева оҕолоро, сиэттэрэ туруордулар. 

"Хамаандатыгар саамай элбэх очкону аҕалбыт" диэн анал бирииһи Кытаанах орто оскуолатын кыргыттарга хамаандатын капитана Уйгу Новгородова ылыан ылла. Бирииһи туруорда Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" НАДь (директор Айталина Пономарева)

Күрэхтэһии кыайыылаахтара "Кытаанах нэһилиэгэ" МТ олохтоох дьаһалтата туруорбут  мэтээллэринэн, грамоталарынан наҕараадаланнылар. 

3 миэстэ- Түөйэ хамаандата (капитан Любовь Дьячковская)

2 миэстэ- Кытаанах оскуолатын үөрэнээччилэрин хамаандата (капитан Уйгу Новгородова, тренер Петр Бабиченко)

1 миэстэни эрэллээхтик Арыылаах хамаандата (капитан Екатерина Попова)

2 миэстэни былдьаһан олус кыһыылаахтык хотторбут Кытаанах нэһилиэгин дьахталларын хамаандата 4 миэстэ (капитан Туяра Потапова)уонна сүрдээх түмсүүлээхтик кэлэн, көхтөөхтүк күрэхтэспит Улахан- Күөл дьахталларын хамаандата (капитан Светлана Платонова)5 миэстэ буолла.

Түмүккэ Кытаанах нэһилиэгин олохтоох дьаһалтатын, эр дьоннорун ааттарыттан  кэлэн иһэр сааскы маҥнайгы бырааһынньыгынан бары кэрэ аҥардарга сибэкки дьөрбөтүн туттардылар. 

Бары кыттыбыт спортсменнарбытыгар тэрийээччилэр ааттарыттан барҕа махталбытын тиэрдэбит. Итии-истиҥ махталбытын Далан аатынан оскуола  директорыгар Вячеслав Яковлевка, минньигэс астаах буфет үлэһиттэригэр Елизавета Пономареваҕа, Акулина Скрябинаҕа, Николай Максимовка, күрэхтэһии кылаабынай судьуйатынан үлэлээбит Дмитрий Макаровка , судьуйалаабыт оскуолабыт үөрэнээччилэригэр Айтал Монастыревка, Ньургун Новгородовка, Арыылаахтан Сергей Борисовка тиэрдэбит.

Чэгиэн-чэбдик , дьиэ-кэргэҥҥит дьоллоох- соргулаах буоллун!

   Бүгүн,  биир дойдулаахпыт, Саха АССР искусствотын үтүөлээх деятелэ, художник Афанасий Петрович Собакин төрөөбүт күнэ. Баара буоллар 95 сааһын туолуох эбит. 

Биһиги, кытаанахтар, бу күнү бэлиэтээн, кэлэн иһэр аан дойду дьахталларын күнүнэн, нэһилиэкпитигэр аан бастаан "Наивное искусство" диэн тэрээһин ыыттыбыт. Бу тэрээһиммитигэр "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин иһинэн үлэлиир "Уран" уран тарбахтаахтарбыт түмсүүтүн салайааччыта, СР уус-уран оҥоһуктарга маастара, СР үөрэҕириитин туйгуна, учууталлар учууталлара Евдокия Тимофеевна Миронова маастар-кылаас биэрдэ. 

Бу киэһэҥҥи тэрээһин Афанасий Петрович туһунан документальнай киинэттэн саҕаланна. Киинэни, библиотекарь Лена Александровна хомуйан оҥордо. Манна худуоһунньук кэргэнэ Нина Скорикова, төрөппүт кыыһа Ольга, чугас дьонун ахтыылара киирбитэ олус сонун, интэриэһинэй буолла. 

Маастар кылааска Евдокия Тимофеевна уруһуй техникатыгар, өҥү-дьүһүнү дьүөрэлииргэ, киистэнэн туттарга үөрэттэ. Кэлбит кэрэ аҥардар олус кыһаллан, болҕомтолоохтук үлэлээтилэр. Түмүккэ үлэлэрин быыстапкалаан, Евдокия Тимофеевна ырытан, бары дуоһуйан тарҕастыбыт. 

Аны  Далан төрөөбүт күнүгэр муус устарга кини айымньытынан үлэлииргэ былааннанныбыт. 

Тэрээһиммитигэр кыттыыны ылбыт нэһилиэкпит кэрэ аҥардарыгар барҕа махтал буолуохтун!

Кэлэн иһэр аан дойду дьахталларын күнүнэн итии-истиҥ эҕэрдэ!