Мэҥэ- Хаҥалас Майатыгар айа- тута улэлии сылдьар Аркадий Новиков аатынан "Көр күлүү" театрын билбэт киһи суоҕа буолуо.

Дьэ, бу театр тэрийиитинэн быйыл "Сааскы сирэйдэр" диэн ааттаах көр-күлүү фестивала республикаҕа 17-с төгүлүн ыытылынна. Бастакы тур кэтэхтэн ыытыллыбыта, видео устан ыыппыппыт, онтон үчүгэй номердар талыллан Майаҕа кулун тутар 31 күнүгэр иккис турга көрүстүлэр. 

Конкурска Сунтаартан, Бүлүүттэн, Ньурбаттан, Үөһэ- Бүлүүттэн, Намтан, Уус- Алдантан, Чурапчыттан, Намтан, Хатастан, Мэҥэ- Хаҥаластан элбэх кыттааччы кэлбиттэр. 

Биһиги "Түһүлгэ" НАДь 2  нүөмэри ыыппыппыт, "Аныгы көрбүөччү" уонна "Подарок", онтубут 2-с  турга киирэн баран кыттан кэллибит. Дьүүллүүр Сүбэҕэ куораттан кэлэн мэҥэлэр биир дойдулаахтара үлэлээтилэр.  Бэрэссэдээтэлинэн С.С.Адамова,чилиэннэринэн суруйааччы Куорсуннаах, Валентина Чиркова, Любовь Шишигина уо.д.а. 

Күнүс 13 чаастан саҕаламмыт конкурс киэһэ 17 ч бүттэ, онтон салгыы ырытыһыы, сүбэ- ама биэрии буолла. Киэһэ 19 ч кыайыылаахтары наҕараадалааһын уонна Гала концерт буолла. Түмүккэ 

биһиги "Бэт да бэт" бөлөхпүт "Бастыҥ үтүктээйи" анал аат ыллыбыт. Былырыын аан бастаан чабырҕаҕынан кыттан 1 Лауреат буолбуппут. Чурапчыттан өссө Хадаар олохтоох дьаһалтатын үлэһиттэрэ, баһылыктарыгар тиийэ кэлэн кыттан "Сааскы сирэйдэр" конкурс 1 Лауреаттарынан буоллулар уонна Аркадий Новиков оҕолоро туруорбут бириистэрин тутан үөрүү өрөгөйүн биллилэр, онон биир дойдулаахтарбытын эҕэдэрлиибит!

Конкурс Кылаан чыпчаалын Ньурба Антоновкатыттан сылдьар "Айуу, чэ" бөлөх ылла. 

Онтон салгыы кыайыылаахтар муус устар 1 күнүгэр Хаҥалас улууһугар гастроллуу бардылар. 

Күндү сурутааччыларбыт, ааҕааччыларбыт көрү- күлүүнү сэргээҥ, үөрэ- көтө сылдьыҥ, олоххутун уһатыҥ!

Кулун тутар 30 күнүгэр Мэҥэ - Хаҥалас Доллу нэһилиэгэр Саха комсомолун бириэмийэтин лауреата, самодеятельнай композитор, элбэх ырыа ааптардара Аркадий Михайлович Алексеев ырыаларыгар 11 төгүлүн  "Сүрэхтэр кэпсэтэр кэмнэрэ" диэн ааттаах  республикатааҕы ырыа конкурса буолан ааста.  Эдьигээнтэн, Орто Халыматтан, Өлөөнтөн, Бүлүүттэн, Сунтаартан, Мэҥэ- Хаҥаластан,Чурапчыттан, Амматтан, Уус- Алдантан, Дьокуускайтан, Хатастан күөн көрсүһэ, күрэс былдьаһа элбэх ырыаһыт бөлөхтөр, биирдиилээн толорооччулар кэлбиттэр. 

Былырыын Дьокуускайга 10 сыллаах үбүлүөйдээх конкурс ыытыллыбытыгар даҕаны маннык элбэх кыттааччы  кэлбэтэҕэ диэн этэллэр. Барыта  12  бөлөх, 48 биирдиилээн ырыаһыттар иккилии ырыаны толордулар. Онтон биирэ Аркадий Алексеев ырыата, иккиһэ көҥүл. 

Дьүүллүүр Сүбэҕэ үлэлээтилэр- бэрэссэдээтэл  Владлена Бурнашева- Сахая, Варя Аманатова, Георгий Попов, Георгий Белоусов, Анна Исакова. Бары даҕаны ааттаах суоллаах, саха эстрадатыгар биллэр - көстөр дьон сыаналаатылар. Аркадий Михайлович бэйэтэ биир да ырыаны көтүппэккэ саалаҕа көрөөччү быһыытынан олордо. 

Биһиги улууспутуттан Мугудайтан Николай Пухов, Владимимр Николаев кыыһынаан уонна биһиги нэһилиэктэн "Саһарҕа" кыргыттар квартеттара кытыннылар. "Саһарҕалар" хаһан да маннык улахан конкурска кытта иликтэр, онон бэйэни боруобалана, дьону көрө - истэ, үөрэнэ барбыттара. Икки ырыаны толордулар. Аркадий Алексеев "Ыһыаҕы көрбүччэ мунчааран" а,сареIIa, "Сибэккилэр". Биллэн турар долгуйуу бөҕө буоллаҕа дии, ол да буоллар дугдуруй да оҕус, тиийэн баран ыллаан, түмүгү долгуйа кэтэстибит. 

Эбиэккэ диэри жеребьевканан талан ким хаһыс номернан киирэрин быһаарыстыбыт. Онно кыргыттарбыт 16 номерынан киирэр буоллулар. Эбиэккэ диэри 22 номеры иһиттилэр, иккилии ырыаны, эбиэт кэнниттэн 38 номер буолла. 

Олорор, кэтэһэр да сылаалаах, конкурс киэһэ 6 ч саҕана бүттэ. Онтон дьэ Гала кэнсиэргэ киирбиттэри эттилэр, онно биһи хата киирбит эбиппит, үөрүү бөҕө. Киэһээҥҥи Галаҕа 4 номерынан киирэн "Сибэккилэри" ыллаатылар. 19 ырыа ылланна, Галаҕа, онтон Варя Аманатова, Сахая ыллаатылар, ол тухары наҕараадалааһын буола илик, күүтүү, долгуйуу өссө улаатта. Дьэ наҕараадалааһын буолла

2 баянистка Иван Прибылыхха, Леонид Винокуровка  анал аат туттардыллар. 

"Бастыҥ толорооччу" Евдокия Ефимова. Орто Халыма

"Истиҥ иэйиилээх" Степан Копырин Мэҥэ- Хаҥалас

"Ырыа уһун үйэлээбит киһитэ" Иннокентий Оконешников. Орто Халыма

"Бастыҥ авторскай ырыа" Дьулустан Михайлов Мэҥэ- Хаҥалас

"Төрөөбүт дойдуга тапталы туойааччы" Владимир Дакаяров. Өлөөн

"Дууһаны долгутар ырыаһыт" Василия Корякина Бүлүү

"Көрөөччү биһирэбилэ" Михаил Санников. Дьокуускай

"Баяҥҥа бастыҥ доҕуһуол Иван Прибылых. Мэҥэ- Хаҥалас.

"Бэриниилээх кыттааччы" Спиридон Григорьев. Мэҥэ- Хаҥалас

"Кыайыыга дьулуурун иһин" Валерий Слепцов. Дьокуускай

"Доллоһутар куолас" Николай Иванов. Бүлүү

"Умсугутар кэрэ куолас" Туймаада Константинова. Уус- Алдан

"Кэскиллээх ырыаһыт" Виктор Борисов. 

Бөлөхтөргө.

3 истиэпэннээх Дипломант "Норак" квартет. Эдьигээн

2 истиэпэннээх Дипломант "Сандаара сыдьаай"  трио. Мэҥэ- Хаҥалас

1 истиэпэннээх Дипломант "Айылгы" квартет Мэҥэ- Хаҥалас

3 истиэпэннээх Лауреат "Саһарҕа" квартет. Чурапчы улууһа Кытаанах нэһилиэгэ

2 истиэпэннээх Лауреат "Талба" трио. Мэҥэ- Хаҥалас

1 истиэпэннээх Лауреат "Кэрэли" квартет. Мэҥэ- Хаҥалас.

Биирдиилээн толорооччуларга

3 ст Дипломант Евдокия Ефимова . Орто Халыма

2 ст Дипломант Мария Окорокова. Мэҥэ - Хаҥалас

1 ст Дипломант Нюргуйаана Прокопьева. Мэҥэ- Хаҥалас

3 ст Лауреат Артем Тюканов . Нам

2 ст Лауреат Рустам Аталларов. Мэҥэ- Хаҥалас

1 ст Лауреат Евдокия Фомина . Уус- Алдан

Гран при Надежда Захарова. Мэҥэ- Хаҥалас. 100 тыһ сертификат

Бөлөхтөргө "Толомон" квартет. Мэҥэ- Хаҥалас. 80 тыһ сертификат

Дьэ ити курдук түмүк буолла. Аркадий Михайлович кыргыттарбытын хайҕаата, хаһан да Кытаанахтар кытта иликтэр этэ диэн сүрдээҕин өйдүүр эбит, ким хаһан ханна кыттыбытын. Эһиил эмиэ кэлээрин диэн ыҥырда. Өссө жюриларга Килэҥкилэр маладьыастар диэн хайҕаабыт эбит, кэлин кэпсээтилэр. 

Онон, кыргыттарбытын "Саһарҕаларбытын" улахан ситиһиилэринэн эҕэрдэлиибит. Өссө да ыллаан туойан, саһарҕалыы сандаара сылдьыҥ диэн алгыыбыт. Биһиги, сылаас сымнаҕас айаннаах суоппарбытыгар Леонид Пономаревкат, спонсордаабыт "Түһүлгэ" НАДь директорыгар Айталина Пономареваҕа махталбытын тиэрдэбит. 

Кулун тутар 22 күнүгэр, Далан аатынан Кытаанах орто оскуолатыгар "Улуу Кыайыыны уруйдуубут!" диэн ааттаах Кыайыы 80 сылын көрсө, Мэҥэ- Хаҥалас, Таатта, Чурапчы  коллекционердара түмүстүлэр. Тэрийээччилэр Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин иһинэн үлэлиир "Иэйии" коллекционердар түмсүүлэрин салайааччыта Екатерина Гаврильевна Андреева, библиотекарь Лена Александровна Пономарева. Таатта улууһун 4 нэһилиэгиттэн И.И.Табунанов, И.В.Харлампьева, Г.А.Күөрэгээйэп салайааччылардаах түмсүүлэр, Мэҥэ- Хайаластан Е.В.Михайлова, А.И.Корякина салайааччылардаах, Чурапчыттан "Маарыкчаан"  түмсүүлэр кэлэн кытыннылар. Чурапчыттан М.А. Владимирова ыҥырыылаах ыалдьыт буолан оҕолорунуун, сиэннэриниин " Музей в чемодане" сэрии ветерана эһэлэрин  малларынан кытынна. 

Барыта 4 конкурс тэрилиннэ. "Музей в чемодане" аҕаларын сэрии, хоту көһөрүллүү кыттыылаахтарын Д.Е.Федорова, М.Н,Дьячковская, Х.П.Федулова, Н.Н.Захарова сырдатан кытыннылар. "Саллаат мала" (аҕа дойду сэриитин ветераннарын малларын суруктарын, альбомнарын) конкурсугар Чурапчыттан Н.В.Монастырева эһэлэриттэн хаалбыт 1934 сыллаах Новгородов алфавитынан суруллубут "Саҥа олоҕу айабыт" диэн халыҥ кинигэтэ, Х.П.Федулова куобах кулгаахтарынан тигиллибит аҕатын суорҕана, Д.Е.Федорова эһэтин маллара дьон болҕомтотун тарта. 

"Кыайыы хаһыаттара" диэн конкурска 1945 с "Армейская газета" хаһыакка тахсыбыт Сталин кыайыыны биллэрбитин туһунан  ыстатыйата сэҥээриини ылла. 

"Салайааччылар портфольелара" салайааччы И.Н.Попов 2012 сылтан муспут  портфольета тэҥнээҕин булбата, бу конкурска кини Кылаан кыайыылаах аатын ылыан ылла. 

"Битва ансамблей"  ырыа күрэҕэр 3 миэстэ Чурапчы "Маарыкчаан"  түмсүүтэ, 2 м Мэҥэ- Хаҥалас Төҥүлү түмсүүтэ уонна Кылаан Кыайыылаах Таатта улууһун коллекционерадарын түмсүүтэ буолан Анал Кубогынан Дипломунани наҕараадаланнылар. 

Бу күн үөрүүлээх аһыллыыга оскуолабыт 4 кылааһын кыргыттара "Катюша" үҥкүүнэн (сал М.Федорова) 5 кылаас коллектива Испанскай үҥкүүнэн (сал А.Суздалова) эҕэрдэлээтилэр. Үөрүүлээх чааһы иилээн саҕалаан ыытта Туяра Борисова. Биһиэхэ күүс көмө буолбут конкурстары сыаналаабыт оскуолабыт учууталларыгар П.В.Монастыреваҕа, А.Г.Борисоваҕа, Т.В. Борисоваҕа, үҥкүүһүт оҕолорбутугар, минньигэс астаах повардарбытыгар, оскуола директорыгар И.И.Коркиҥҥа  барҕа махталбытын тэрийээччилэр ааттарыттан тиэрдэбит. 

Олус интэриэһинэй быыстапкалары туруорбут, кэлэн кыттыбыт коллекционердарга барҕа махтал буоллун. Бу күн "Түһүлгэ" НАДь сибэккм дьөрбөтүн бэлэхтээбит М.А.Владимирова оҕолоругар барҕа махтал буоллун!

Бары  коллекционердарга чэгиэн доруобуйаны, айымньылаах үлэни баҕарабыт!

Бүгүн, о.э. кулун тутар 27 күнүгэр "Лоскуй" эбэҕэ, САССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, ССРС физическэй культураҕа туйгуна, РФ "Урожай" ДСО бочуоттаах чилиэнэ Афанасий Кирикович Софроновка аналлаах Чурапчы улууһун нэһилиэктэрин икки ардыларыгар ыытыллар хайыһарга комплекснай спартакида күрэхтэһиитэ ыытылынна. Чурапчыбыт улууһун нэһилиэктэриттэн: Чакыртан, Хайахсыттан, Дириҥтэн, Одьулуунтан, Мындаҕаайыттан, Хатылыттан, Мугудайтан, Төлөйтөн, Чыаппараттан, Сылаҥтан, Кытаанахтан, Арыылаахтан, Чурапчыттан кэлэн күөн көрсүһэн, күрэс былдьаһан бардылар. Сарсыардаттан эбэҕэ тымныы, тыаллаах да буоллар кынаттаах хайыһардьыттар "нэһилиэкпит туһа" диэн түһүнэн кэбистилэр. Күрэхтэһии үөрүүлээх аһыллыытыгар  Чурапчы улууһун спортка салаатын салайааччыта Дьулустаан Егоров эҕэрдэ тылы эттэ, "Улуус спорда сайдарыгар кылааттарын иһин" Бочуотунай Грамоталары Зинаида Семеновна Андрееваҕа, Дарья Лаврична Соловьеваҕа, Николай Алексеевич Терютиҥҥа туттарда. Нэһилиэкпит баһылыга Егор Потапов эҕэрдэ тылы этэн "Кытаанах нэһилиэгэ социальнай - экэнэмиическэй сайдыытыгар кылаатын иһин" түөскэ анньыллар бэлиэни Алексей Николаевич Терютиҥҥа туттарда. Күрэхтэһии кылаабынай судьуйатынан Петр Бабиченко үлэлээтэ. 

Түмүккэ дьахталларга 2 км

3м- Алина Заровняева (Мугудай)

2м- Дарья Соловьева (Кытаанах)

1 м- Алина Тайшина (Төлөй)

Эр дьоҥҥо 3 км 

3м -  Николай Оконешников (Хайахсыт)

2м- Иван Игнатьев (Кытаанах)

1м- Николай Терютин (Кытаанах)

Эстафетаҕа кыайыылаахтар

3 м- Чурапчы

2 м- Чакыр

1 м- Кытаанах 

Уопсай түмүккэ 

Муҥутуур кыайыылаах  Кытаанах нэһилиэгэ 2 очко

2 миэстэ-  Чакыр нэһилиэгэ 6 очко

3 миэстэ - Төлөй нэһилиэгэ 7 очко

4 миэстэ - Хайахсыт нэһилиэгэ 9 очко

5 миэстэ - Алаҕар нэһилиэгэ 10 очко

6 миэстэ - Чурапчы нэһилиэгэ 11 очко

7 миэстэ - Мындаҕаайы нэһилиэгэ 13 очко

8 миэстэ - Сылаҥ нэһилиэгэ 16 очко

9 миэстэ - Хатылы нэһилиэгэ 18 очко

10 миэстэ -Мугудай нэһилиэгэ 18 очко

11 миэстэ -Арыылаах нэһилиэгэ 22 очко

12 миэстэ -Одьулуун нэһилиэгэ 24 очко

13 миэстэ- Дириҥ нэһилиэгэ 32 очко

Бастаабыт Кытаанах нэһилиэгэр 30 тыһ сууммалаах сертификат улуус хайыһарга федерацията туруорда (сал Максимов Г.Л)

Иккис буолбут Чакыр хамаандатыгар 20 тыһ сууммалаах сертификат улуустааҕы спорт салаата  (сал Егоров Дь.В.)

Үһүс Төлөйдөргө Кытаанах нэһилиэгин олохтоох дьаһалтата туруорбут 10 тыһ сууммалаах сертификат ( баһылык Потапов Е.Н.)

Бүгүҥҥү күрэхтэһиигэ минньигэс , сылаас аһынан хааччыйбыт Анисия Николаевна, Александр Владимирович  Дьяконовтар дьиэ - кэргэттэригэр, трассаны сыл аайы олус үчүгэйдик оҥорор Иван Петрович Игнатьевка махтанабыт уонна туспа махтал кыыспытыгар Дарья Соловьеваҕа, уолбутугар Николай Терютиҥҥа, кэлэн дойдугут чиэһин көмүскээн, кыайан-хотон барбыккытыгар. Улахан фоторепортаж көрүҥ. (хаартысканы баттаатаххытына көстөр)

Кулун тутар 25 күнэ - Россия культуратын үлэһиттэрин идэлээх күннэрэ. Кылгастык бу күн историятыттан:

2007 сыллаахха атырдьах ыйын 27 күнүгэр Президент В.Путин кулун турар 25 күнэ- Культура үлэһиттэрин күнэ диэн  ыйаах таһаарыаҕыттан, 2008 сылтан бу күн бэлиэтэнэр. Ол иннинэ араас регионнарга араас кэмнэргэ бэлиэтииллэр  эбит. Культура -  бу олоххо араас кэмнэргэ олук уурар ориентир буолар. Культура үлэһиттэрэ баар буолан дьон - сэргэ  ыллыырга, үҥкүүлүүргэ, драматическэй спектаклы көрөргө,скульптура, живопись туһунан өйдөбүлү ылаллар, онно тэҥҥэ кыттыһаллар. 

Биһиги нэһилиэкпитигэр культура 30- с сыллартан саҕаламмыта, бастакы сэбиэдиссэйинэн Кытаанах нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа Лонгинов Петр Данилович үлэлээбитэ. 33 сыл устата директорынан ССРС культуратын туйгуна, хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа, Чурапчы улууһун, Кытаанах нэһилиэгин бочуоттаах олохтоохторо Николай Васильевич Захаров таһаарыылаахтык салайан үлэлээбитэ, 25 сыл устата библиотекарынан Кытаанах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо,Чурапчы улууһун сценатын ветерана Анна Гаврильевна Пономарева ситиһиилээхтик үлэлээбитэ, биһиги кулууппутугар директорынан, уус- уран салайааччынан, методиһынан 29 сыл устата үлэлээбитэ СР культуратын туйгуна, Чурапчы улууһун культуратын ветерана Геннадий Ары- Курович Монгуш.

Билигин, "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин сатабыллаахтык салайар "Чолбон" бириэмийэ кыайыылааҕа 2024 сыл түмүгүнэн "Бастыҥ салайааччы" ааты ылбыт Айталина Владимировна Пономарева. 

Бүгүн, коллегаларбыттан маннык ыйытыктарга хоруйдуулларыгар көрдөстүм:

1 Культураҕа хас сыл үлэлээтиҥ?

А.Пономарева- 4-с сылым

Л.Пономарева-20 сыл

В. Сидорова - 11 сыл

А.Лугинова - 2 сыл

В. Тролукова- 1 ый

Л.Монгуш - 22 сыл

А.Анемподистов- 9 сыл

2 Өйдөөн хаалбыт түгэниҥ?

А.Пономарева- Led  экраны ремонт кэнниттэн хомуйуу. Доржуну ыҥыран  интернетинэн көрө- көрө хомуйбуппут

Л. Пономарева- Далан үбүлүөйүгэр 2008 сыллаахха Ольга Михайловна Харайбатовалыын көрсүһүүнү олох умнубаппын. 

В.Сидорова - Эргэ кулуупка түүн 3-4 чааска дылы оформление оҥорооччубут дии, ол олох умнуллубат.

А. Лугинова - Ыһыахтыыр сирбитигэр  субботник уонна кулууппутун кырааскалаабыппыт, зрительнай залы,  наһаа үчүгэй дии санаан коллегабыттан Афанасийтан ыйыппытым ону кини "Дьаабы" дии диэбитэ

В.Тролукова - фестиваль түбүгүн 

Л.Монгуш -  Баһаарынай боппуруоһунан народнай суут дьиэтигэр сууттаммыппын хаһан да умнубаппын. Билигин күлүүлээх курдук да, ол саҕана атаҕым бэйэбин уйбат буолуор диэри куттанан  сүрэҕим хайда сыспыта.

А.Анемподистов - Саҥа кулууп открытиетыгар сууйуу, ыраастаныы үлэтэ

3. Саамай бастакы улахан тэрээһинин туох этэй?

А.Пономарева - Саҥа дьыл

Л.Пономарева - 2008 сыллаахха Далан 80 сааһын тэрээһинэ

В.Сидорова- Улуустааҕы "Сир симэхтэрэ" ырыа конкурсун. наһаа элбэх оҕо кэлээччи дии

А.Лугинова - Олоҥхо фестивала. 

В.Тролукова - Кыайыы 80 сылыгар аналлаах фестиваль

Л. Монгуш -  2000 сыллаахха Геннадий бырайыак суруйбута, аан бастаан "Сир симэхтэрэ" оҕолорго ырыа конкурсун ыыппыппытын, онно наһаа долгуйбутум,  аан бастаан итинник улахан улуустааҕы конкурсу ыыппыппыт. Улуустааҕы да буолбатах, хоту сытар Сылаҥ, Арыылаах, Улахан Күөл, Кытаанах оҕолоругар ыыппыппыт. 

А.Анемподистов - Саҥа кулууп үөрүүлээх аһыллытын үлэлэрэ.

4 "Түһүлгэбит" сайдыытын хайдах көрөҕүн?

А.Пономарева- Кулууп ремона, иһирдьэ санузеллаах, улахан бырайыакка кыттан нэһилиэкпитин, кулууппутун сайыннарыы

Л. Пономарева - Саҥа мобильнай кулууп тутуллуута - бу нэһилиэк сайдыыта. IT кииннээн аныгы кулууп саҥа таас, благоустройстволаах, анал хостордоох (ыалдьыты көрсөр, аһатар, сынньатар, оҕо ийэтинээн хоһо, кыыс оҕо ас астыыр, уол оҕо уһанар хосторо, оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕо тактильнай, доруобуйатынан хааччахтаахтарга массажердаах анал хостор уо.д.а) Моблильнай кулуупка киирээт нэһилиэкпит историятын кэпсиир мультитач стол. Хас биирдии оҕо, олохтоох, ыалдьыт бу кулууптан билэн, манна алтыһан сайдыылах ыччаты үүннэрии- бу кулууп сайдыыта. 

В.Сидорова- Олох тэтимин кытта тэҥҥэ сайдабыт.

А.Лугинова- Олох тэтимин кытта тэҥҥэ хаамсан иһэбит

Л.Монгуш- Сылаас кулууп дьиэлэниэхпитин үлэлиирим тухары баҕарбытым. 

А.Анемподистов- Ыһыахтыыр сирбитин саҥардыы

Дьэ, бу курдук билигин үлэлиир культура үлэһиттэрин санааларын эттилэр, ыйытыктарга хоруйдаатылар. 

Күндү коллегаларбар баҕарбын баҕа санааларгыт барыта  туолалларыгар. 

Биһиги үлэбитигэр күүс- көмө буолар түмсүүлэрбитигэр, куруһуокатарбытыгар, ыллыыр- туойар дьоммутугар, биһиги тэрээһиннэрбитин интэриэһиргиир, сүбэлиир,  үчүгэйи баҕаран кириитикэлиир дьоммутугар барҕа махтал!

Бары этэҥҥэ сылдьан нэһилиэк культурнай олоҕор көхтөөх кыттыыны ыларгытыгар баҕарабын! 

 Россияҕа Культура үлэһиттэрин  күнүн көрсө, кулун тутар 20 күнүгэр, Чурапчы улууһун культуратын үлэһиттэрэ "Айылгы" оройуоннааҕы норуот айымньытын Дьиэтигэр түмүстүлэр. 

Үөрүүлээх  түмсүүнү Чурапчы улууһун култуураҕа салаатын салайааччыта Петр Гуляев 2024 сыл үлэтин отчуотунан саҕалаата. Былырыын улууска Пушкинскай картанан 4 кулууп эрэ  үлэлээбитин тоһоҕолоон эттэ. Онно "Айылгы", "Айыллаан", "Сайдыс" Одьулууннаҕы норуот айымньытын Дьиэтэ уонна биһиги Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" НАДь үлэлээбитин эттэ. Түмүккэ бастыҥ үлэлээхтэри Бочуотунай грамотанан наҕарадалаата. Биһиги кулууппутугар 2016 сыллаахтан үлэлиир Анемподистов Афанасий Михайловичпыт улуус култуураҕа салаатын Бочуотунай Грамотатынан наҕраадаланна. Улуустааҕы култуура салаатын салайааччытын солбуйааччы, улуус култууратын  профсойууһун бэрэссэдээтэлэ Смирнииков Максим Викторович эҕэрдэ тылын этэн, наҕараадалаата. Биһиги кулууппут методиһа Альбина Эдуардовна Лугинова  таһаарыылаах, кыһамньылаах үлэтин иһин улуус култууратын  Махтал Суругунан наҕараадаланна. 

Бу күн сыл устата бастыҥ үлэлээх, ситиһиилээх, көрдөрүүлээх култуура үлэһиттэригэр "Чолбон" бириэмийэни туттарыы сиэрэ- туома ыытылынна. Бу бириэмийэ номнуо 7-с төгүлүн ыытыллар. Биһиги  нэһилиэктэн бу бириэмийэнэн урукку сылларга түмэл үлэһитэ Екатерина Прокопьевна Скрябина уонна библиотекарь Лена Александровна Пономарева ылары ситиспиттэрэ. Онтон быйылгы "Чолбон" бириэмийэни "Бастыҥ салайааччы" ааты ылан, "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин директора Айталина Владимировна Пономарева  ылары ситистэ. Онон бары наҕараадаламмыт биир идэлээхтэрбитин итиитик- истиҥник эҕэрдэлиибит. 

                           х     х      х      х     х

Бүгүн, о.э. кулун тутар 22 күнүгэр "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтигэр "Саха куттаах буоламмын" оҕолорго улуустааҕы аһаҕас чабырҕаҕы, норуот ырыатын толорооччулар күөн - күрэстэрэ ыытылынна. Чурапчыттан, Хайахсыттан, Болтоҥоттон, Кытаанахтан, Хатылыттан барыта 101 оҕо кэлэн чабырҕахтаан чаҥыйдылар, норуот ырыатын ыллаатылар. 

Дьүүллүүр Сүбэҕэ саха фольклорун тарҕатааччы. Олоҥхону, тойугу, чабырҕаҕы толорооччу, Олоҥхо ыһыахтарын лауреаттара, 2025 сылга Олоҥхоҕо Ил Дархан истипиэндьийээтэ, Чурапчы улууһун сценатын бэтэрээнэ, Кытаанах нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, Кытаанах нэһилиэгин маастара Сусанна Васильевна Лазарева, киниэхэ көмөлөстүлэр Кытаанах нэһилиэгин туһунан тахсыбыт кинигэлэр соавтордара, Кытаанах нэһилиэгин олохтоох дьаһалтатын баһылыгын солбуйааччы Екатерина Иннокентьевна Скрябина уонна "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин директора, Саха көрдөрөр иһитиннэрэр хампаанньа тэрийбит  "Тыый" чабырҕаҕы толорооччулар күөн күрэстэрин "Көрөөччү биһирэбилэ" кыайыылааҕа Айталина Владимировна Пономарева. 

Күөн күрэс  3 түһүмэҕинэн ыытылынна. Бастаҕы түһүмэххэ 7-10 саастаахтарга норуот ырыатыгар "Биһирэбил" аатын ыллылар Пономарев Эрхаан, Монастырев Айаал Кытаанахтан салайааччы Харитонова Ангела Романовна, "Лыҥкынас куоластар" ааты ыллылар Чурапчыттан 4 в кылаас кыргыттара. Салайааччы Дьячковская Валентина Ивановна, кылаас салайааччыта  Ильина Александра Петровна.

1 үрдэл Чурапчыттан 1д кылаас кыргыттара. Салайааччы Дьячковская Валентина Ивановна, кылаас салайааччыта Зырянова Татьяна Николаевна.

1 үрдэл Кытаанахтан "Саһарҕа" бөлөх. 4 кылаастар. Салайааччы Харитонова Ангела Романовна.

2 үрдэл Хайахсыттан "Айаара" бөлөх. салайааччы Николаева Нарыйаана Федотовна.

2 үрдэл Болтоҥоттон "Уолан" бөлөх. Салайааччы Березкина Светлана Константиновна, кылаас салайааччыта Христофорова Саргылана Александровна.

3 үрдэл  1 кылаас кыргыттара уонна  "Өрөгөй" бөлөх уолаттара. Салайааччы Дьячковская Валентина Ивановна, кылаас салайааччылара Попова Елена Романовна, Павлова Степанида Афанасьевна.

3 үрдэл Чурапчыттан 2д кылаас уолаттара. Салайааччы Дьячковская Валентина Ивановна, кылаас салайааччыта Зырянова Татьяна Николаевна.

Биирдиилээн толорооччуларга:

1 урдэл Чурапчыттан оҕо искусствотын оскуолата Ефимова София. Салайааччы Петрова Розалия Васильевна

2 үрдэл Кытаанахтан Ева Бабиченко. Салайааччы Харитонова Ангела Романовна

3 үрдэл  Попова Аделина. Чурапчытааҕы оҕо искусствотын оскуолата.  Салайааччы Петрова Розалия Васильевна

3 үрдэл Бабиченко Элла. Кытаанахтан. Салайааччы Харитонова Ангела Романовна

Кыра бөлөхтөргө чабырҕаҕы толорооччулар.

1 үрдэл "Тэбэнэт" бөлөх. Чурапчыттан. Салайааччы Дьячковская Валентина Ивановна, кылаас салайааччыта Ильина Александра Петровна

2 үрдэл Хатылыттан 4 кылаастар. Салайааччы ДЬячковская Валентина Ивановна, кылаас салайааччыта Попова Елена Романовна 

Биирдиилээн чабырҕаҕы толорууга

1 үрдэл Попова Аделина. Чурапчытааҕы оҕо искусствотын оскуолата. Салайааччы Петрова Розалия Васильевна

Орто бөлөхтөргө 11- 14 саастаахтарга норуот ырыатыгар бөлөҕүнэн толорууга

1 үрдэл "Саһарҕа" бөлөх. Болтоҥоттон. Салайааччы Березкина Светлана Константиновна

2 үрдэл "Саһарҕа" бөлөх Болтоҥоттон. Салайааччы Березкина Светлана Константиновна

Чабырҕаҕы толорууга. Бөлөҕүнэн

1 үрдэл "Саһарҕа" бөлөх. Болтоҥо.Салайааччы Березкина Светлана Константиновна

2 үрдэл "Оторой моторой" Кытаанахтан. Салайааччы Монгуш Любовь Николаевна

Чабырҕаҕы биирдиилээн толорууга

1 үрдэл Ванесса Борисова. Кытаанах. Салайааччы Монгуш Любовь Николаенва

2 үрдэл Сандал Сидоров. Кытаанах.Салайааччы Монгуш Любовь Николаевна.

Улахан бөлөх. 15-17 саастаахтар.

Норуот ырыатыгар 1 үрдэл "Айаара" трио. Хайахсыт. Салайааччы Николаева Нарыйаана Федотовна

Чабырҕахха 1 үрдэл Виталий Гоголев. Кытаанахтан. Салайааччы Монгуш Любовь Николаевна. 

Чабырҕахха - Кылаан Чыпчаал үрдүк аатын ылла уонна Любовь Монгуш туруорбут харчынан бириэмийэтин тутта  Болтоҥоттон "Саһарҕа" бөлөх.

Норуот ырыатыгар Кылаан Чыпчаал аатын , Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтэ туруорбут харчынан бириэмийэтин ылла Болтоҥоттон "Уолан"  бөлөх.  Оҕолор салайааччылара Березкина Светлана Константиновна. 

Дьэ бу курдук "Саха куттаах буоламмын" улуустааҕы күөн күрэспит түмүктэннэ. Бары кыттыбыт оҕолорбутугар, салайааччыларга, кылаас салайааччыларыгар, төрөппүттэргэ, суоппардарга тэрийээччилэр ааттарыттан барҕа махталбытын тиэрдэбит. Биһиэхэ көмөлөспүт Аина Николаевна Колодезниковаҕа, Дьүүллүүр Сүбэҕэ үлэлээбит Сусанна Васильевна Лазареваҕа, Екатерина Иннокентьевна Скрябинаҕа, Василий Васильевич Андреевка, "Лыҥкынастар" хомусчуттар бөлөхтөрүн кыргыттарыгар Карина Колодезниковаҕа, Саина Барашковаҕа. Наина Владимироваҕа, күөн күрэспитин аһыллыытын  иилээн - саҕалаан  ыыппыт Ольга Сергеевна Собакинаҕа   барҕа махталбытын тиэрдэбит. 

Дьүүллүүр Сүбэ түмүгү таһаарар кэмигэр оҕолорбут Хомуур күрэххэ күрэхтэстилэр. Кыайыылааҕынан буоллулар Титомир, Айастаан, 2 миэстэ Алисса, Эльвира Кытаанахтан, 3 миэстэ Ванесса , Сандал Кытаанахтан, икки Эрсаннар Болтоҥотттон, улхан оҕолорго Карина 1 м, Саина 2 м. Оҕолор харчынан бириэмийэлэри туттулар. 

Бу дьыл кулун тутар 22 күнүгэр "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтигэр "Саха куттаах буоламмын" диэн ааттаах оҕолорго улуустааҕы аһаҕас чабырҕаҕы уонна норуот ырыатын толорооччулар күөн күрэстэрэ буолаары турар. Улууспут араас оскуолаларыттан саха фольклорунан дьарыктанар оҕолор кэлэн илин - кэлин түсүһүөхтэрэ. Билиҥҥи туругунан 100 тахса оҕо кэлэрэ күүтүллэр. Сарсыарда 11 чаастан күөн күрэс саҕаланар, күнүс 15ч30 мүн бүтэрэ былаананар. Ким интэриэһиргиир кэлэн көрүҥ, оҕолорбутугар ыалдьыҥ. Биһиги оскуолаттан норуот ырыатыгар уонна чабырҕахха биирдиилээн, бөлөҕүнэн кыттыахтара. 

    Бу күн Далан аатынан орто оскуолабытыгар "Улуу Кыайыыны Уруйдуубут!" диэн Кыайыы 80 сылыгар аналлаах  коллекционердар түмсүүлэрэ буолар. Манна республикабыт араас улуустарыттан, нэһилиэктэриттэн  кэрэни кэрэхсиир коллекционердар кэлиэхтэрэ, араас мунньунууларын көрдөрөр быыстапка туруоруохтара.  Билиҥҥи туругунан 70 тан тахса коллекционеры күүтэбит. Бу тэрээһини "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин иһинэн үлэлиир "Иэйии" коллекционердар түмсүүлэрэ  тэрийэр. Салайааччылар Екатерина Гаврильевна Андреева уонна библиотекарь Лена Александровна Пономарева.

Күндү нэһилиэкпит олохтоохторун оскуолаҕа тахсан бу кэрэ көстүүнү көрөргүтүгэр ыҥырабыт. Ити курдук улахан  улуустааҕы, республикатааҕы тэрээһиннэр буолаары тураллар. Кэлиҥ, көрүҥ, сэҥээриҥ!

Кулун тутар 13 күнүгэр Дьокуускайга "Арчы" Дьиэтигэр "Чараас сытыы тыллаах чабырҕахпыт чаҥыйдын!" диэн Мария Андреевна Герасимова - Сэҥээрэ бирииһигэр чабырҕаҕы толорооччулар Х-с  аһаҕас республикатааҕы күөн күрэстэрэ, үтүө үгэс быһыытынан, киэҥ уораҕайга ыытылынна. 

Күөн күрэскэ Дьокуускай куораттан, Мэҥэ Хаҥаластан, Амматтан, Ньурбаттан, Чурапчыттан, Хатастан, Уус Алдантан барыта 150 ча чабырҕахсыт оҕолор, улахан дьон кэлэн көхтөөхтүк кытыннылар. 

Күөн күрэс үөрүүлээх арыллыытыгар С.С.Семенов Республикатааҕы НАДь салайааччыта үөрүүлээх быһыыга,  кыттыылаахтары эҕэрдэлээтэ. 

Түмүккэ оҕолорго (5-11 кылаастарга) Кылаан Чыпчаал аатын Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин иһинэн үлэлиир "Оторой-моторой" чабырҕахсыттар бөлөхтөрө ылан, 15 тыһ солк сертификатынан наҕараадаланнылар. 11 кылаас үөрэнээччитэ Виталий Гоголевпыт оҕолорго Бастыҥ аат 2 үрдэлэ, улахан дьоҥҥо Бастыҥ аат 1 үрдэлэ ааты ылан үөрүү өрөгөйүн биллэ. 

Куоракка күөн күрэскэ кыттарбытыгар сылаас, сымнаҕас айаннаах суоппарбытыгар Егор Барашковка, төрөппүттэрбитигэр күүстээх өйөбүлгүт иһин барҕа махталбытын тиэрдэбит. 

Кулун тутар 14 күнүгэр улуустааҕы "Айылгы" норуот айымньытын Дьиэтигэр "Айхаллан, Чурапчы" уус-уран фестиваль Гала концерда буолла. Улууспут нэһилиэктэрин талба талааннаахтара мустан ырыаны - тойугу көҕүлүттэн туттулар. Киэһэ 18 ч уран тарбахтаахтар   оҥоһуктарын быыстапкалара көрөөччү болҕомтотун тарта. Манна араас матырыйаалтан оҥоһуллубут эҥин дьикти сувенирдар турдулар. 

Кыайыылаахтар кэнсиэрдэригэр биһиги нэһилиэктэн "Саһарҕа" квартет "Сибэккилэр" ырыаны толорон ытыс тыаһын хомуйдулар. 

Кэнсиэр түмүгэр кыайыылаахтарга сертификаттары, дипломнары улууспут култуураҕа салаатын салайааччыта Петр Гуляев туттарда. Ол курдук кыра нэһилиэктэргэ 3 м Төлөй 60 тыһ, 2м Арыылаах 70 тыһ, 1 миэстэ Мырыла 100 тыһ ылан үөрүү өоөгөйүн биллилэр. Биһиги "Ураннарбыт" кыра нэһилиэктэргэ "Бастыҥ быыстапка" ааты ылан 10 тыһ сертификат наҕараадаланнылар. Наҕарааданы, кыайыылаахтар дипломнарын "Түһүлгэ" НАДь директора Айталина Пономарева тутта. Ол курдук дипломаннар - "Ааһан сүппэт ахтылҕаным" уус- уран ааҕыы, хор "Тыыннаахтар умнубат сыллара", дэгэрэҥ ырыа - Ангелина Харитонова, "Кутум айар" Снежана Сорокоумова солота, "Тэтим" ВИА "Мин мантан сэриигэ барбытым", "Олохпут туһугар" Василий Коркин солота, "В путь" оскуола эр дьонун ансамбыла, "Ыһыах алгыһа", "Кыайыы вальса" үҥкүүлэр, Оһуохай Екатерина Скрябина, лауреаттар - "Ураннык уһанан, чаҕыллык чочуйан" сувенир оҥоһук быыстапката "Уран" түмсүү, хор "Айхаллан, Чурапчы!", "Сэрии сылларын оҕолоро" ырыа "Алаас" ансамбль, "Сибэккилэр"ырыа " Саһарҕа" квартет, "Тэтим" ВИА " Оҕо сааһым оонньуулара".  Бары нэһилиэкпит туһугар фестивальга кыттыбыт бар дьоммутугар барҕа махтал буолуохтун!

Бүгүн, кулун тутар 12 күнүгэр Одьулууҥҥа, улуустааҕы доруобуйаларынан хааччахтаах дьон түмсүүтүн "Салют, Победа!" Улуу Кыайыы 80 сылыгар аналлаах фестиваллара буолла. Биһиги нэһилиэктэн "Сыккыс" түмсүү Парасковья Владимировна Новгородова салайааччылаах баран кыттыыны ыллылар. Ол курдук үҥкүүгэ, ырыаҕа, норуот ырыатын толорууга, быыстапкаҕа күрэхтэстилэр. 

 Сыккыстар "Синий платочек" бөлөҕүнэн үҥкүүгэ 3 миэстэ, 2 миэстэ Хатылы, Гран при Дириҥ үҥкүүһүттэрэ таҕыстылар. Соло "Федор Попов туһунан ырыа" ыллаан Вера Барашкова 2 миэстэ буолан үөрүү өрөгөйүн биллэ. 

Сыккыстарбытыгар күүс көмө буолбут Агафья Барашковаҕа, Алексей Окоемовка барҕа махталбытын тиэрдэбит. Ити курдук биһиги Сыккыстарбыт олоххо көхтөөхтөр, куруутун инникигэ  дьулуурдаахтар. Эҕэрдэ, Сыккыстарга!