Сахабыт сирин Ийэлэрин күнүн чэрчитинэн улууспутугар Ийэ күнүгэр аналлаах тэрээһин ыытылынна. Е.А.Борисов архыып библиотекатыгар, кини кэргэнэ Прасковья Петровна Борисова "Россия Ийэлэрэ" Саха сиринээҕи салаатын председателэ общественнай тэрилтэ ааспыт сыллааҕы үлэтин билиһиннэрдэ. Ол курдук  бу түмсүү сүрдээх кэскиллээх, элбэх бырайыактары үлэлэтэр эбит.  "Школа юной леди" 5-11 кылаас кыргыттарыгар Дьокуускайдааҕы саха гимназиятыгар тэрийбиттэр. Манна араас этикеттары үөрэтэн, билиһиннэрэн кэпсииллэр эбит. Уопсастыбаннай миэстэ, транспорт, остолобуойга сылдьыы, бэйэ - бэйэҕэ сыһыан, бэлэхтэһии этикеттарын кэпсииллэр эбит. Аны маннык оскуола уолаттарга эмиэ тэриллиэн наадын эттэ, уолаттар кыыска сыһыаннарын этикетын хайаан даҕаны билиэхтээхтэр диэн. 

2016 сыллаахха Дьахталлар съезтэригэр Герой Ийэ аатын туруорсарга этии киллэрбиттэр. Онон, 2017 сылтан Ил Дархан ыйааҕынан республикабытыгар Герой Ийэ аата иҥэриллэр буолбут.  Билиҥҥи туругунан республикабытыгар 31 Герой Ийэ баар буолбут. Бу ийэлэргэ биир кэмнээх көмө 1 мөлүйүөн харчынан ананар  эбит. Кыайыы күнүгэр "Бессмертный материнский подвиг" диэн бырайыакка   сэриигэ барбыт оҕолордоох ийэлэри чиэстээһин, Кыайыы парадыгар бу оҕолор хаартыскаларын тутан парадка кыттыы. Ол курдук Амма, Үөһэ -Бүлүү, Ньурба, Хаҥалас улуустарыттан 1151 оҕо   дойдубут туһугар сэриигэ сылдьалларын эттэ. "Дети герои" бырайыакка эмискэ буолар түгэннэргэ холобур баһаарга, ууга былдьаммыттары быыһаабыт оҕолору наҕараадалыырга, кинилэри өрө тутар бырайыак баарын кэпсээтэ. Ол курдук үрдүкү правительство наҕараадата 18 оҕоҕо анаммытын эттэ. Бу оҕолор патриотическэй өйдөрө- санаалара күүстээҕин, киһи быһыытынан эр санаалаахтарын тоһоҕолоон эттэ. 

Россия Ийэлэрэ Саха сиринээҕи салаатын уопсастыбаннай түмсүүтэ биир биэс харчыта суох үлэлиирин, манна дьиҥ ис сүрэхтэриттэн дойдуларын, дьоннорун туһугар кыһаллар дьахталлар араас тэрээһиннэри, дьаһаллары ыыталларын кэпсээтэ.

У.Н.Атласова сүрдээх актуальнай, билиҥҥи кэмҥэ сытыытык турар боппруоһу таарыйда. Ол курдук улууспут демографическэй политиката хайдах балаһыанньалааҕый, хас оҕо төрөөтө, хас ыал буолла уонна бэйэтин санааларын эттэ. Хас нэһилиэк аайы ветераннар, ийэлэр, ыччаттар түмсүүлэрэ баарын этэн туран, эдэр ыал түмсүүтэ суоҕун ыйда. Нэһилиэктэргэ баар Дьахталлар Сүбэлэрэ уонна Россия Ийэлэрэ түмсүү биир былааннаахтык үлэлиэхтээхтэрин , оччоҕо үлэ таһаарыылаах, ситиһиилээх буолуоҕун эттэ. Ол курдук кини ЗАГСаҕа үлэлии сылдьан Дворец Бракосочетания туттаран хас субуота, өрөбүл ахсын хастыы эмэ эдэр ыал кэлэн ЗАГСаланан, Чурапчыбыт кэрэ - бэлиэ сирдэринэн хаартыскаҕа түһэн баралларын тоһоҕолоон туран, билигин оннук аналлаах дьиэ суоҕун, ол иһин ыччаттар куоракка ыал буолалларын эттэ. Онон улуус салалтата маны учуоттаан ЗАГСа, ыччат, дьиэ кэргэн бары биир дьиэ иһигэр олорон үлэлииллэрэр буоллар, үлэ  ордук таһаарыылааҕын, табыгастааҕын эттэ. 

Кини ыйытыгар улуус баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы М. Д. Кронникова эппиэттээтэ: Ол курдук 2023 сылга ыал буолуу 47, арахсыы  78, оҕо төрөөһүнэ 219, онтон бу ааһан эрэр 2024 сылга ыал буолуу 21, арахсыы 30, оҕо төрөөһүнэ 97 буолбут. Бу сыыппаралары истэ олорон бары да долгуйан суугунаһан ыллыбыт. Истэргэ олус дьулаан сыыппаралар. Бу бүтүн улуус үрдүнэн. 

Дьэ  демографическэй политика  күүскэ үлэлиирэ наада буолбутун өссө төгүл бигэргэтэр сыыппаралар. 

Түмсүү түмүгэр улууспутугар "Россия ийэлэрэ" улуустааҕы түмсүүтүн саҥа састаабын таллыллар. 12 киһиттэн турар түмсүү председателинэн Надежда Николаевна Аммосова ананна. Саҥа састаапка таһаарыылаах үлэни баҕарабыт. 

Үтүө күнүнэн күндү нэһилиэкпит дьоно! "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтэ саҥа үлэ сезонун саҕалаата. Бары үлэбитигэр киирэн дьаһаллары ыытан эрэбит. 

"Кэпсээ, туох сонун?" рубрикабытыгар бүгүн ыалдьыттыыр  ССРС культуратын туйгуна, биһиги  тэрилтэбит ветеран үлэһитэ, хайыһарга, чэпчэки атлетикаҕа спорт маастара Николай Васильевич Захаров. 

Кини быйыл сайын Москваҕа  ветераннарга чэпчэки атлетикаҕа ыытыллыбыт күрэхтэһиигэ баран кыттыбытын туһунан сиһилии кэпсээтэ, бу туһунан ааҕыҥ, сэргээҥ!

Саха сириттэн 25 ветеран спортсменнар бара сырыттыбыт. Уопсайа бу күрэхтэһиигэ 600-чэкэ  киһи кытынна, ону 13 группаҕа саастарынан араараллар.  Москваҕа "Олимпийский центр имени братьев Знаменских" буолла.  100м, 200 м сүүрүүгэ бэйэм сааспар 2 миэстэ буоллум, онтон 400м Бастаатым. Бу дистанцияҕа дьигинэн эккирэтэн испитим уонна финишкэ кэлэн инники киирэн бастаатым. Манна 80-84 саастаахтарга 12 группаҕа сүүрдүм. Үксэ нууччалар, атын омуктартан биирдии- иккилии бааллар. Урут сүүрбүт дьонум көрөн "Николай" диэн билэллэр. 

Чэпчэки атлетикалар хайыһардьыттар курдук буолбатахтар эбит диэн анализтаатым, түмсүүлэрэ суохтар. Бэйэҥ бэйэҕэр сылдьаҕын, барытын бэйэн дьаһанаҕын- спонсор көрдөөһүнүттэн саҕалаан, билет ылыытыгар, гостиница булуутугар тиийэ барытын бэйэн сүүрэҕин.  Биһиги  биэс буоламмыт түмсэн сырыттыбыт. Түспүт сирбититтэн метронан 2 чаас устата айанныыбыт Олимпийскай центрга дылы, онон барытын расчеттаан сылдьабыт: разминка, айан.  

Быйыл сайын Уус- Алдаҥҥа Бороҕоҥҥо  Саха сирин чемпионата буолбута чэпчэки атлетикаҕа, онно абсолютнай чемпион буолан хааламмын, күүстэринэн диэххэ, ыыппыттара. 

Бастакы стартан барыта биллэр буолар. Барарым саҕана манна Дмитрий Макаровтан сүрүн өттүн үөрэттэрбитим, онно стартка сыыстын да уһуллаҕын. 3 күн устата күрэхтэстибит. 400 м 7 буолан сүүрдүбүт. Онно бастаатым. 

Бириэмэ уларыйыытын ыарырҕаппаккын дуо?

Сырыы аайы сылдьабын да, олох ыарырҕаппаппын. Сорохтор  уубут кэллэ игин дэһэллэр. 

Аны кыһын, олунньу саҥатыгар Ижевскайга ветераннарга хайыһардыы барарга бэлэмнэнии барда, онно дьэ аны үп-ас наада буолар, уопсайынан умнаһыт буолар эбиккин спонсор көрдөөһүнүгэр. 

Хайдах дьарыктанаҕын, күн аайы сүүрэҕин дуо?

Мин эргэ графигынан сылдьабын. 3 цикллаах- 3 эрчиллэбин 1 күн сынньанабын, сорохтор 4-5 цикллаах буолаллар. Киһи бэйэтин билинэн дьарыктаныахтаах, биһиги кырдьаҕас дьон олох сэниэбит эстиэр диэри эрчиллибэппит буоллаҕа дии. 

Куоракка ханнык спортивнай  кулуупка дьарыктанаҕын?

Хайыһарга дьарыктанарга наһаа эрэйдээх буолла. Сайсары күөлгэ ким да суол да оҥорбот,  дьарыктыыр киһи да суох, бэйэн бэйэҕэр сылдьаҕын. Атын куораттарга хайыһар манеһа элбэх ээ, биһиэхэ Дьокуускайга оннук манеж биир да суоҕа наһаа хомолтолоох. Биир суол оҥорор уолбут Уус- Алдан Дьячковскайдар уоллара, маннааҕы Матвеевтар аймахтара уол, наһаа үчүгэй тренер өлөн хаалаахтаата, ДТП га түбэһэн. 

Доруобуйаҕытын көрүнэргит саамай кылаабынай боппуруос буоллаҕа дии, эһиги сааскытыгар, айаҥҥа, күрэхтэһиигэ?

Оннук, ким да биһигини эппиэтинэскэ ыларга илии баттаабат. Арааһынай буолан хааллахпытына эппиэтиэхтэрин баҕарбаттар буоллаҕа дии. Бары сүрэхпит мөлтөх. Аны манна улууска Чурапчыга 70 -тан үөһэ күрэхтэһиннэрбэт гына оҥороннор, былырыын инньэ гынан биһигини зачетка киллэрбэтэхтэрэ. Уопсайынан аан дойдуга даҕаны, Россияҕа даҕаны 13 группа көҥүллэнэр ээ.

13 группа диэн тугуй?

Ол аата 85 -95 дылы өссө онтон үөһэ 100 тахса саастаах эмээхситтэр, оҕонньоттор сүүрэллэр. Холобур Москваҕа оннук сүүүрбүттэрэ. 

Ити курдук Николай Васильевич 83 сааһыгар сылдьан сүрдээх сэргэх кэпсээннээх буолан биэрдэ. 

Николай Васильевичка чэгиэн чэбдик доруобуйаны, өссө үрдүк ситиһиилэри баҕарабыт.

Балаҕан ыйын 21 күнэ - Россияҕа коллекционер күнэ.

   Аан бастаан 1957 сыллаахха Улуу Өктөөп 40 сылыгар анаммыт филателистар быыстапкаларыгар - дьэ бу кырдьык дьон - сэргэ наһаа умсугуйар дьарыга эбит диэн болҕомто уурбуттар. 1966 сылга диэри бу бырааһынньыгы - коллекционер күнүн ыам ыйын 25 күнүгэр бэлиэтилллэр эбит. Онтон 2016 сылтан араас малы - салы мунньар, коллекциялыыр дьону чиэстиир күнү хаттаан тилиннэрбиттэрэ. Онтон ыла, балаҕан ыйын 21 күнүгэр сыл аайы коллекциянан дьарыктанар дьон быыстапкатын, араас атын дьаһаллары ыытар буолбуттар.

Бу күҥҥэ сөп түбэһиннэрэн, Чурапчы Интэринээт - оскуолатын томторугар турар Ааҕар балаҕаҥҥа биһиги улууспут уонна Мэҥэ- Хаҥалас коллекционердарын түмсүүтэ буолла. Тэрийээччилэринэн Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин иһинэн үлэлиир "Иэйии" коллекционердар түмсүүлэрэ, салайааччы Екатерина Андреева. 

Түмсүү үөрүүлээх аһыллыытыгар Екатерина Андреева, Мэҥэ- Хаҥалас улууһун  Төҥүлүтүттэн кэлбит "Абылаҥ" коллекционердар түмсүүлэрин салайааччыта Екатерина Михайлова, Чурапчытааҕы "Маарыкчаан" коллекционердар түмсүүлэрин салайааччыта Надежда Захарова эҕэрдэ тылы эттилэр, түмсүүлэрин чилиэттэрин билиһиннэрдилэр. Төҥүлүттэн, Балыктаахтан, Чурапчы улууһуттан Кытаанахтан, Бахсыттан, Хатылыттан биир интэриэстээхтэр мустан  коллекцияны көрүү, атыылаһыы- атастаһыы, билсиһии, санаа атастаһыы, кэпсэтиһии буолла. 

Күн иккис аҥарыгар "Сэдэх экспонат, "Бастыҥ креатив", викторина, Хомуур оонньуу, ыаҕыйаҕа түү мээчик быраҕыы күрэхтэһиилэр, конкурстар ыытылыннылар. 

"Сэдэх экспонат" конкурска 145 сыллаах былаат, Римскай Папа лавкатыттан ыллыбыт кинигэ, Японияттан аҕалыллыбыт Экспресс поезд ручка, 1960 сыллаах Арыы бэчээтэ, 1906 сыллаах заем, лего ручка, Сталин саҥата пластинка комплега курдук экспонаттар болҕомтону тартылар. Түмүккэ Төҥүлүттэн "Речь Сталина"  пластинка кыайыылааҕынан буолла. Хаһаайката кэпсииринэн бу пластинканы 10-ча мөлүйүөҥҥэ атыылаһаары гыммыттарын, олох харыһыйан биэрбэтэх.

"Бастыҥ креатив" конкурсугар кыттааччылар аан бастаан муспут коллекцияларын 1 мүн иһигэр рекламалаатылар. 

Хомуур оонньууга 7 киһи, ыаҕыйаҕа түү мээчик быраҕыытыгар 11 киһи кыттан икки көрүҥҥэ  Кытаанахтан Парасковья Новгородова кыайыылааҕынан тахсан харчынан бириэмийэлэннэ. 

Викторинаны улуус бастыҥ коллекционера Иван Николаевич Попов ыытта, коллекционердар олус көхтөөхтүк кытыннылар. Түмүккэ  Биһирэбил - Төҥүлүттэн Ульяна Баишева, 3 м - Надежда Монастырева, 2м- Надежда Захарова, 1м - Анастасия Дьячковская үһүөн чурапчылар. Мэтээлинэн, грамотанан наҕараадаланнылар.  

Коллекционердар түмсүүлэриттэн олус дуоһуйа сынньанан, кэпсэтэн, санаа атастаһан тарҕастылар. Улахан махталбытын тиэрдэбит Ааҕар балаҕан хаһаайкатыгар библиотекарь Октябрина Михайловна Окороковаҕа, минньигэс сылаас аһынан эбиэт бэлэмнээбит Ульяна Заровняеваҕа, бары  сымнаҕас айаннаах суоппардарга. 

Бүгүн, Кытаанах нэһилиэгэр "Көһөрүллүү" скверигэр Хоту күүс өртүнэн көһөрүллүү 82 сылыгар аналлаах миитин ыытылынна.

1942 сыллаахха 213№-дээх уурааҕынан Чурапчы 41 колхозтарын "Барыта фронт туһугар!" диэн балык булдугар көһөрбүттэрэ. Кытаанах нэһилиэгиттэн 5 "Ярославскай", "Чкалов", "Күүһү түмүү", "Кыһыл сэрииһит", "Кыһыл иитиэх", Танда - Бахсыттан "Каганович", "Кыһыл Танда" колхозтар барбыттара. 

Балаҕан ыйын 19 күнэ - Чурапчы улууһугар Кэриэстэбил, Кутурҕан күнэ. Көһөрүллүүгэ барбыт дьоммут хаартыскаларын тутан,  биһиги нэһилиэкпитигэр олорор 3 хоту көһөрүллүү кыттыылаахтарыгар "Ярославскай" колхозтан Николай Васильевич Захаровка, "Чкалов" колхозтан Иннокентий Иванович Игнатьевка, Мугудайтан көһөрүллүбүт Мария Федоровна Поповаҕа, үгэскэ кубулуйбут тэрилтэлэр бэлэмнээбит паектарын, Дьахтар Сэбиэтэ отон туттардылар. Олохтоох дьаһалта баһылыгын солбуйааччы Екатерина Скрябина, Дьахтар Сэбиэтин аатыттан Лена Пономарева, "Бастакылар" оҕо хамсааһынын салайааччыта Людмила Монастырева тыл этэн, "Белый журавль" акцияҕа кыттыһан ветераннарга, кырдьаҕастарга значоктары туттардылар. Үрдүкү кылаас үөрэнээччилэрэ Виталий Гоголев, Тимур Пономарев, Айсен Терютин көһөрүллүү туһунан хоһоон ааҕан, Тимур Смирников "Эргиллиэм эйиэхэ Чурапчым чараҥа" ырыаны толорон миитини ситэрэн биэрдилэр. Түмүккэ тыыннаах сибэккилэри уурдубут. Күнүс уһуйааммыт оҕолоро, бэйэлэрэ оҥорбут гвоздикаларын, хос эбэлэрин, эһэлэрин ааттарыгар уурбуттарын көрөн сүрэхпит долгуйда. 

Библиотекарь Лена Александровна тэрийиитинэн үрдүкү кылаастарга "Чурапчы алдьархайа" тургутук ыытылынна. Түмүккэ 3 м-8кыл, 2м-10 кыл, 1м- 11 кыл буолан грамотанан наҕараадаланнылар. 

Махтанабыт нэһилиэкпит дьонугар - сэргэтигэр, бу күн бары бииргэ буолан дьоммутун Кэриэстээбиккитигэр!

Ыытааччылар Туяра Борисоваҕа, Ольга Собакинаҕа туспа махталбытын тиэрдэбит. 

                        Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат!

Үтүө күнүнэн  нэһилиэкпит олохтоохторо!

Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" норуот  айымньытын Дьиэтэ саҥа сезоҥҥа үлэтин саҕалаата. Күһүҥҥү үлэлэр: хомунуу, сууйуу- ыраастаныы буола тураллар, ол кэнниттэн  куруһуоктар, түмсүүлэр үлэлэрин саҕалыахтара. 

Биһиги норуот айымньытын Дьиэтин иһинэн үлэлиир куруһуоктар, түмсүүлэр 2007 сылтан паспордаах, анал былааннаах үлэлэрин саҕалаабыттара. Куруһуоктар, түмсүүлэр салайааччылара бэйэлэрин тустаах үлэлэрин таһынан кулуупка кэлэн, биир интэриэстээх дьону түмэн биир сыаллаахтык үлэлээн кэллилэр. 

   Бүгүн киэн туттан ааттыыбыт нэһилиэкпит уран тарбахтаахтарын "Уран" түмсүүнү. (Сал Е.Т. Миронова - СР уус-уран, декоративнай оҥоһуктарга маастара) "Ураннар" быйылгы саамай улахан ситиһиилэринэн Олоҥхо фестивалыгар сөрүө оҥорон дьүүллүүр Сүбэ үрдүк сыанабылын ылбыттара. Улуустааҕы ыһыахха дьиэ- кэргэн уус -уран оҥоһуктарыгар Чурапчы улууһун норуотун маастара Пономарева Прасковья Алексеевна оҕолоро, сиэттэрэ, Барашкова Ирина Тихоновна оҕолоро, сиэттэрэ кылынан, туоһунан, мас оҥоһуктарынан кыттан Дьүүллүүр Сүбэ биһирэбилин ылбыттара. 

 "Сыккыс" (сал П, В.Новгородова) доруобуйаларынан хааччахтаах дьон түмсүүлэрэ көхтөөхтүк, биир сыаллаах үлэлииллэр. Ол курдук улууска аан бастаан  "Үҥкүүлээ" диэн бырайыагы оҥорон (ааптар Н.И.Суздалов) элбэх дьону түмтэ. ВИА "Тэтим"  олус айымньылаахтык үлэлээтэ. (сал Г.А-К.Монгуш) Улууска ыытыллыбыт ВИА лар түмсүүлэригэр Одьулууҥҥа, Сылаҥҥа, Дьокуускайга кытыннылар. Олоҥхо фестивалыгар Абааһы кыыһын ырыатыгар доҕуһуоллаан Гала - кэнсиэргэ лауреат аатын ыллылар. 

"Кытаанах кыайардара" улахан дьоҥҥо чабырҕахсыттар бөлөхтөрө (сал Л.Н.Монгуш) Аммаҕа ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕар 2 үрдэл аатын ыллылар. 

Бильярдистар түмсүүлэрэр (сал А.С.Собакин) нэһилиэкпит эр дьонун түмэн сүрдээх таһаарыылаахтык, былааннаахтык үлэлээтэ. Бильярдка улуустааҕы  күрэхтэһиилэри тэрийэн, элбэх  кыттааччыны муста.  

"Алаас" дьахталлар вокальнай ансмамбллара, "Саһарҕа" ыччат квинтета, үҥкүү бөлөхтөрө, оҕолорго "Тииҥ мэйии", ырыа,  улахан дьоҥҥо  үҥкүү, хомус  куруһуоктара үлэлииллэр.

Улууспутугар куруһуоктар, түмсүүлэр күннэрэ сэтинньи 4 күнүгэр сылын аайы ыытыллар. Бу күн биһиги кулууппут иһинэн үлэлиир куруһуоктар, түмсүүлэр салайааччыларын, бастыҥ чилиэннэри эҕэрдэлээн, отчуоттаан бырааһынньык тэрийэбит.

Быйылгы тэриллэр  куруһуоктарга, түмсүүлэргэ нэһилиэкпит дьонун- сэргэтин күүтэбит, кэлиҥ,сылдьыҥ, сайдыҥ, иллэҥ бириэмэҕитин туһалаахтык атаарыҥ диэн ыҥырабыт! 

Бэс ыйын 19-21 күннэригэр кыыс Амма кытылыгар турар Алгыстаах Амма сиригэр ХVII Олоҥхо ыһыаҕа тэриллэн, республикабыт араас муннуктарыттан дьон - сэргэ тоҕуоруһа мустан 3 күннээх ыһыаҕы ыстылар.

Чурапчы улууһуттан барыта 248 киһи кыттан улууспут чиэһин араас көрүҥнэргэ көмүскээтилэр.  Биһиги нэһилиэкпититтэн 7 киһи бараммыт бэйэбит кыахпытынан кыттан кэллибит. Ол курдук Сусанна Васильевна Лазарева "Дуулаҕа Баатыр" олоҥхону ааҕан финалга киирэн Ойуунускай "Ньургун Боотурун" олоҥхолоото уонна 48 олоҥхону толорооччу улахан дьонтон 1 үрдэл үрдүк аатын ылла. "Кытаанах кыайардара" чабырҕахсыттар бөлөхтөрө 26 бөлөх кыттыбытыттан 2 үрдэли ылан үөрүү өрөгөйүн биллилэр. Уопсайа чабырҕах күрэҕэр 16 улуустан 169 киһи 22 биирдиилээн толороооччу, 26 бөлөх кытынна. Биһиги нэһилиэкпититтэн Любовь Монгуш бэйэтин суруйбут "Сокуон хараҕынан" чабырҕаҕын ааҕан уопсай түмүккэ Кылаан Кыайыылаах буолла. Ангела Харитонова олоҥхо персонажтарын толорууга  холонон "Дыллыа маҥан аттаах Дьырыбына Дьырылыатта Кыыс бухатыыр" тойугун толордо. Олоҥхону уобарастаан ааҕыыны Амматааҕы библиотека тэрийбитигэр Давид Андреев кыттан илии тутуурдаах, өттүк харалаах буолла. 

Биһигини Аммаҕа илдьэн, аҕалан наһаа үчүгэйдик айанаппыт Егор Барашковка, малбытын тиэйэн таһан көмөлөспүт Илья Нестеревка барҕа махталбытын тиэрдэбит. Айаммыт устата күлэ -үөрэн, дьээбэлэһэн, аара суолга чэй оргутунан аһаан, үссэнэн бэрткэ айаннаан сырыттыбыт. Элбэх культурнай дьаһаллары көрдүбүт. Ол курдук тиийбит күммүтүгэр киэһэ 20 ч Аммалар  Спартак Федотов аатынан сынньалаҥ киинэригэр Олоҥхо спектакль көрдүбүт, онно олус интэриэһинэй хартыына быыстапкатын сөҕө - махтайа көрдүбүт, киэһэ тыыннаах музыка кэнсиэригэр сылдьан үҥкүүлээн да ыллыбыт, төннөрбүтүгэр Амма эбэҕэ киирэн сөтүөлээн аастыбыт. Ыһыах кэмигэр 2 күн Амма нэһилиэгэ Чурапчы улууһун ыалдьыттарын аһатта. Манна биир дойдулаахпыт Мария Павловна Гаврильева (Решетникова) үөрэ- көтө көрүстэ. Быыһыгар биир дойдулаахпытын Петр Бабиченконы көрсүбүппүт,  кини кылгатык ситиһиитин кэпсээн ааспыта. Сүүрүүгэ 12 киһиттэн 4 буолан хааллым диэн кыһыйан кэпсээбитэ. Кыл түгэнэ көрсүһүү буолбута.  

"Түһүлгэ" коллективын аатыттан туспа махталбытын тиэрдэбит Николай Суздаловка, кини биһиги көрдөһүүбүтүн ылынан анаан - минээн Дьокуускайтан кэлэн  ыһыахпытыгар кыттан, Аммаҕа бөлөҕүнэн чабырҕахпытын толорсон 2 үрдэли ыллахпыт. Онон Николай Ивановичка дириҥник махтанабыт, айар үлэҕэр ситиһиилэри, чэгиэн доруобуйаны баҕарабыт!

Бары ситиһиилээх дьоммутун Үрдүк Кыайыыларынан эҕэрдэлиибит, инникитин өссө айымньылаах үлэни баҕарабыт!

   Нэһилиэкпит ыһыаҕа быйыл бэс ыйын 14 күнүгэр ыытылынна. Күммүт сарсыардаттан чаҕылыччы тыган, ыһыахпыт этэҥҥэ ааһыаҕын билгэлээн, барыбыт санаата көтөҕүллэн, дьон- норуот хото муһунна.    Ыһыах аһыллыытын сиэрэ- туома оҥоһуллан, алгыс түһэн, кымыс үрдүн охторуу, оһуохай тэрилиннэ. Быйылгы ыһыахпытыгар биир сонун көстүүнэн кымыс үрдүн охторууга хас биирдии ыһыах киһитэ чороонноох кэлэн, Эр дьон сцена уҥа өттүгэр, дьахталлар сцена хаҥас өттүгэр туран чрооонноох кымыһы иһэн, өбүгэлэрбит туомнарын толоруубут буолла. Биһиги нэһилиэкпитигэр ыһыахха кымыс үрдүн охторуу 2012 сыллаахтан ыытыллар. Аан бастаан тэрийбит, ыыппыт киһинэн буолар Варвара Алексеевна Парфенова - Алгыс Хотун. Кини ыйыытынан, сүбэтинэн номнуо 12 төгүлүн ыһыахпытыгар кымыс иһиитин сиэри - туомун ыытабыт. Быйылгаттан бу  киллэрбит көстүүбүтүн өссө салгыахпыт диэн эрэл баар. 

Быйыл дойдубут үрдүнэн Дьиэ кэргэн сыла. Бу сыл чэрчитинэн оһуохайбытыгар Кууһумаччык сиэттэрэ, Ньукулай Абыраамап сыдьааннара Һахаараптар  аймах Сусанна Васильевна Лазарева, Афанасий Васильевич Захаров уолунаан Афанасийдыын уонна балтылара Альбина Лугинова буолан дьиэ кэргэн оһуохайын тартылар. 

Ыһыах үөрүүлээх чааһыгар ытык мааны ыалдьыттарбытынан буоллулар:

Улууспут баһылыга Степан Анатольевич Саргыдаев, биология билимин дуоктара, Саха сирин наукаларын академияттын президенэ, профессор Леонид Николаевич Владимиров, быйылгыттан шефтээх тэрилтэбит "КУМИ" салайааччыта Рустам Романович Данилов. Күндү ыалдьыттарбыт эҕэрдэ тыл этэн, наҕараадалары, бэлэхтэри  туттардылар. Ол курдук Екатерина Прокопьевна Скрябина "Чурапчы улууһун бочуоттаах бэтэрээнэ" Иван Николаевич Оконешников "Үтүө суобастаах үлэтин иһин" түөскэ анньыллар бэлиэлэринэн, Николай Григорьевич  Владимиров тыа хаһаайыстыбатыгар таһаарыылаах үлэтин иһин улуус баһылыгын Махтал суругунан наҕараадаланнылар. 

Нэһилиэкпит социальнай- экономическай сайдыытыгар кылааттарын иһин түөскэ анньыллар бэлиэнэн, Бочуотунай Грамотанан наҕараадаланна, биһиги нэһилиэкпит олоҕор общественнай үлэҕэ олус көхтөөхтүк кыттар, землеустроителинэн үлэлээн, быйыл бүтэн барар уолбут  Степан Михайлович Прохоровка түөскэ анньыллар бэлиэни, Бочуотунай Грамотаны туттардылар.  Элбэх көмөлөрүн, өйөбүллэрин иһин ИП Капырина Акулина Васильевнаҕа, Андреева Люция Константиновнаҕа, Чурапчы улууһун "Айылгы" норуот айымньытын Дьиэтин үлэһитигэр Монгуш Доржукай Геннадиевичка Бочуотунай Грамоталары туттардылар.

Быйыл бары нэһилиэкпит дьоно, ыалдьыттар бииргэ түһүлгэлээн аһаатыбыт. Ыһыах дьонун олохтоох дьаһалтабыт  биэ этинэн, хаанынан, кымыһынан күндүлээтэ.   

Аһылык кэнниттэн ыһыах көрө- нара саҕаланна. "Уһун суһуох" кыргыттарга күрэххэ Неустроева Алина, Чурапчыттан Давыдова Катя 3 миэстэни үллэһиннилэр, Арыылаахтан Барашкова Соня 2 миэстэ уонна бу күрэххэ оруобуна 10 тутум  суһуохтаах Борисова Кыыдаана 1 миэстэҕэ таҕыста. Кыргыттар бөлөхтөрүнэн сүүрүүлэригэр начальнай кылаастарга Чурапчыттан Камила Монгуш 1 миэстэ,Кытаанахтан  Алина Неустроева 2 миэстэ, 3 миэстэ ,орто бөлөх кыргыттарга Кытаанахтан Күннэй Собакина 1 м, Намтан Альмира Максимова 2 м, Кытаанахтан Сайаана Борисова, улахан бөлөххө бэйэбит кыргыттарбыт  Айсена Скрябина 1м, Сайыына Лазарева 2м, Айта Яковлева 3м, 18-35 дылы саастаах кэрэ аҥардарбыт халадаайдаах сүүрүүлэригэр  Мырылаттан Сардана Федорова 1м, Чурапчыттан Наталья Собакина 2 м, 35 үөһэ саастаах дьахталларга ыалдьыппыт 1 м, Агафья Барашкова 2м, Александра Борисова 3 м буолан спонсордарбыт туруорбут уу харчыларынан наҕараадаланнылар.  "Сахам мандар таҥаһа"  дьиэ кэргэнинэн саха таҥаһын көрүүгэ Кытаанахтан  Анисия, Александр Дьяконовтар дьиэ кэргэттэрэ 1 м, Чурапчыттан Олеся, Юрий Пономаревтар дьиэ кэргэттэрэ 2 м уонна 3 м Кытаанахтан Любовь, Камила Монгуштар дьиэ кэргэттэрэ. "Түһүлгэ" НАДь туруорбут "Ситим" маҕаһыын сертификаттарын туттулар. 

Кыра уолаттарга хапсаҕайга уһуйаан саастаахтарга Собакин Арчылаан 1м, Барашков Айтал 2м, кыра уолаттарга Чурапчыттан Собакин Дамир 1м, Ноев Байсар 2м, улахан уолаттарга Смирников Эрсан 1м, Смирников Вася 2м, Дьяконов Саян 3м буоллулар. 

"Кытаанах Баллы оонньууларын" муҥутуур кыайыылааҕынан таҕыста Конон Федоров, кини  биир дойдулаахпыт СӨ үтүөлээх юриһа Д.Д.Коркин туруорбут 380-наах Штиль дружбатын, Дмитрий Дмитриевич балта Анна Прокопьевна Захарова туттарда, иккис мэистэни ылла Эрчим Андреев уонна быйыл 100 сааһын туолбут, сылгы иитиитигэр улахан кылааттарын киллэрбит Павел Харлампьевич Решетников  оҕолоро, сиэттэрэ туруорбут "Тэтим" спортивнай маҕаһыынтан 15 тыһ сууммалаах сертификатын туттарда, Павел Харлампьевич сиэнэ Дмитрий Кириллин, 3 миэстэҕэ таҕыста быйыл 10 кылааһы бүтэрбит Слава Сивцев уонна Д.Д.Коркин туруорбут 180-наах Шттиль дружбатынан на5араадаланна. 

Ыһыахпыт спонсордарын анаан ааттаан таһаарыахпыт.

Ыһыах киэһэтин саха эстрадатын маанылаах куоластара Айса, Кирилл Матвеев "Икки сулус" кэнсиэрдэринэн түмүктэннэ. 

                                                        х   х   х

Улуустааҕы ыһыахха бэс ыйын 15 күнүгэр  дьиэ кэргэнинэн оһуохайга Һахаараптар аймах кыттан Биһирэбил ааты ылан  5000 сууммалаах сертификат, быыстапка күрэҕэр биһиги нэһилиэктэн 2 дьиэ кэрггэн кытынна. Пономаревтар аймах 3 үрдэл буолан 10.000 сертификат, Барашковтар сыдьааннара "Туос" номинацияҕа 3000 сууммалаах сертификат, чабырҕахха Монгуштар дьиэ кэргэттэрэ  1 үрдэлгэ тахсан 20000, Лазаревтар дьиэ кэргэттэрэ 2 үрдэл буолан 15000 сертификатынан наҕараадаланнылар. 

                                                        х     х     х

Бэс ыйын 13 күнүгэр Сылаҥҥа улуустааҕы "Олоҥхо" ыһыаҕар кыттан Хомус күрэҕэр Ангела Харитонова 3 үрдэл аатын ылан 5000 суумалаах сертификат, чабырҕахха "Кытаанах кыайардара" бөлөх 2 үрдэл буолан 7000 сертификат, Любовь Монгуш соҕотоҕун толорон 2 үрдэл буолан 7000 сертификатынан, Сусанна Лазарева олоҥхо толорон 1 үрдэлгэ тахсан 10.000 сертификатынан наҕараадаланнылар. Аны иннибитигэр Аммаҕа ыытыллар  республикатааҕы "Олоҥхо" ыһыаҕа, Чурапчы улууһуттан 164 киһи кытта барар, барыларыгар ситиһиилэри баҕарабыт. 

Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин тэлгэһэтигэр аан дойдутааҕы Оҕо көмүскэлин күнүгэр аналлаах "Оҕо саас үөрүүтэ" бырааһынньык тэрилиннэ. 

Бу күн халлаанныын үөрэн, оҕолорбутун сылааһынан угуттаан, ичигэс күн үүннэ. Бырааһынньыктыы киэргэммит тэлгэһэҕэ нэһилиэкпит оҕолоро мустан көрү көҕүлүттэн тутан, оонньоон- көрүлээн биэрдилэр.

Кэлбит оҕолорго Студия Аквагрим үлэлээн, оҕолор талбыт мультиктарын геройдарын сирэйдэригэр уруһуйдаттылар, араас аттракционнарга оонньоон минньигэс бириистэри туттулар.

Бырааһынньык үөрүүлээх аһыллыытыгар Мэник - тэник кыргыттары кытта флешмоб үҥкүүлээтилэр, көрдөөх эстафетаҕа кытыннылар, баннерга сайыны уруһуйдаатылар, уһуйаан оҕолоро ырыа ыллаан, хоһоон ааҕан чоргуйдулар,  оҕолорго аналлаах мультик көрдүлэр.

Киэһэтин улахан кылаастарга "Есть контакт" дискотеканан түмүктэннэ. 

Бырааһынньыкпытын Дьяконовтар дьиэ - кэргэттэрэ көрдөһүүбүтүн ылынан минньигэс астары, мороженайы атыылаан ситэрэн биэрдилэр. 

Нэһилиэкпит кырачааннарын, төрөппүттэрин Оҕо саас бырааһынньыгынан эҕэрдэлиибит!

Дьоллоох олоҕу, элбэх үөрүүнү, ситиһиини баҕарабыт!

Улууспутугар бу нэдиэлэҕэ Дьиэ кэргэн күнүгэр анаммыт араас хабааннаах дьаһаллар ыытылыннылар. Онтон ыам ыйын 17 күнүгэр Элбэх өҥөнү оҥорор дьиэ кэргэн киинигэр бу күнү бэлиэтиир үөрүүлээх дьаһал буолла. Улуус баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччыта Мария Кронникова эҕэрдэ тылын эттэ, үйэ аҥара бииргэ олорбут Людмила, Герасим Платоновтарга, Людмила, Михаил Степановтарга, Екатерина, Николай Макаровтарга "Золотые семьи Якутии" кинигэҕэ киирбиттэрин бэлиэтээн, кинилэргэ кинигэни бэлэх уунна. 

"Ыал саргыта" бырайыак чэрчитинэн ыытыллыбыт "Рецепты семейного счастья" конкурс түмүгүн билиһиннэрдэ. 3-с миэстэҕэ Байаана Чичигинарова быраатынаан Костялыын, 2-с миэстэҕэ Протодьяконовтар уонна 1-кы миэстэҕэ Софроновтар дьиэ кэргэн тахсан, бириистэри туттулар. 

Бу күҥҥэ сөп түбэһиннэрэн, иккис төгүлүн ыытыллар улуустааҕы "Уйа"  дьиэ кэргэн күрэҕэ тэрилиннэ. Былырыын бу күрэх Одьулуун нэһилиэгэр ыытыллыбыта, бырайыак ааптарынан Анастасия Афанасьева буолар. 

Күрэххэ Кытаанахтан Альбина, Иван Оконешниковтар, Мугудайтан Евдокия, Александр Колтовскойдар, Хадаартан  Марфа, Рустам Артемьевтар, Чурапчыттан Ольга, Михаил Тарасовтар дьиэ кэргэттэрэ күөн көрүстүлэр.

Кинилэр түөрт түһүмэҕинэн тургутууну аастылар. Ол курдук бэйэлэрин билиһиннэрдилэр, оҕолор "Уйа" оҥоһугу көмүскээтилэр, аҕалар кус үргээтилэр, ийэлэр күөрчэх ытыйдылар.

Түмүккэ 3-с миэстэни Чурапчыттан Тарасовтар уонна Мугудайтан Колтовскойдар дьиэ кэргэттэрэ үллэһиннилэр, 2-с миэстэҕэ  Кытаанахтан Альбина, Иван Оконешниковтар уонна 1-кы миэстэҕэ Хадаартан Марфа, Рустам Артемьевтар буоллулар. 

Биһиги нэһилиэкпит аатын ааттаппыт Альбина, Иван Оконешниковтарга "Кытаанах нэһилиэгэ" МТ олохтоох дьаһалтата (баһылыгы солбуйааччы Е.И.Скрябина), "Түһүлгэ" НАДь (директор А.В.Пономарева), нэһилиэкпит "Үрүҥ Үйэн" дьахтар Сэбиэтэ (сал  К.Н.Гоголева) эҕэрдэ суруктарын, бэлэхтэрин туттардылар. 

Бу күрэххэ кыттарга көмөлөспүт сүбэ - ама буолбут дьоммутугар Анастасия  Винокуроваҕа, Парасковья Моанстыреваҕа, Лена Пономареваҕа, Аина Колодезниковаҕа, Мотрена Дьячковскаяҕа, Чурапчыттан Саргылана Пономареваҕа, Анастасия Лонгиноваҕа барҕа махталбытын тиэрдэбит. 

Бары дьиэ кэргэттэргэ бөҕө тирэхтээх, биир сомоҕо буолан эйэлээх, дьоллоох олоҕу баҕарабыт!

Ыам ыйын 15 күнэ - Аан дойдутааҕы дьиэ - кэргэн күнэ. Бу күн чэрчитинэн нэһилиэкпитигэр "Мин дьиэ -кэргэним - мин кириэппэһим" диэн ааттаах дьаһал ыытылынна. Бу киэһэ "Ыллыыр - туойар дьиэ - кэргэн", "Үҥкүүлээн битийиэх", "Норуот үгэһин сөргүтэн" диэн ааттаах номинацияларынан талааннаах дьиэ - кэргэттэри көрүү күрэҕэ буолла. Маны таһынан уран тарбахтаах дьиэ - кэргэттэр эҥинэ бэйэлээх оҥоһуктары аҕалан быыстапкалаатылар. 

Түмүккэ "Ыллыыр-туойар дьиэ - кэргэн" номинацияҕа кыайыылаахтарынан буоллулар: 

Алик, Гоша Афанасьевтар төрөпүттэринээн Альбина Эдуардовналыын, Иван Савельевичтыын дьиэ - кэргэттэрэ, Эрхаан, Харысхан, Арылхан ийэлэринээн Розалия Андреевналыын Пономаревтар дьиэ-кэргэттэрэ, Эвелина, Элла, Ева, төрөппүттэрэ Саргылана Михайловна, Петр Алексеевич Бабиченко дьиэ - кэргэттэрэ

"Үҥкүүлээн битийиэх" номинация кыайыылаахтарынан Виталий ийэтинээн Ольга Ивановна Яковлевтар дьиэ - кэргэттэрэ

"Норуот үгэһин сөргүтэн" фольклор салаатыгар Эрсаан, Эльвира ийэлэринээн Ксения Николаевналыын "Кэччэгэй балыксыт" диэн ааттаах өс хоһооннорунан сценкалара, Дьулус, Күннэй, Ньургун ийэлэринээн Ольга Сергеевналыын Собакиттар дьиэ- кэргэттэрэ норуот ырыатыгар поппурилара, Амелия, Айсен ийэлэрэ Лена Степановна Терютиннар хомуска оонньоон көрөөччү ытыс тыаһын хомуйдулар. 

Быыстапкаҕа барыта 11 дьиэ - кэргэн кытынна, бары кыттааччыларга Туоһу суруктар туттарылыннылар, онтон кыайыылаахтарынан буоллулар:

Лиза, Алтаана эбэлэринэнн Елизавета Аммосовналыын Винокуровтар дьиэ - кэргэттэрэ, Алисса, Ванесса ийэлэринээн Екатерина Афанасьевна Борисовалар дьиэ - кэргэттэрэ, Күннэй төрөппүттэринээн Татьяна Ивановна, Василий Семенович Лазаревтар дьиэ - кэргэттэрэ,Алина, Айысхаан төрөппүттэрэ Тамара Николаевна, Егор Егорович Неустроевтар дьиэ - кэргэттэрэ, Сахая, Сардана Потаповалар дьиэ - кэргэттэрэ, наина ийэтинээн Айталина Владимировна Поноаревалар дьиэ - кэргэттэрэ.

Быыстапкаҕа спортивнай турниктар, оҕуруонан киэргэллэр, киһи хараҕа халтарыйар оҥоһуктар  сааланы биир гына тардыллан көрөөччү сэҥээриитин ыллылар. Оҕолорбут, дьиэ - кэргэттэрбит наһаа да уран тарбахтаах, фантазиялаах эбиттэр диэн сөхтүбүт.

Сахая Потапова хас биирдии кэрэ аҥар ымсыырар клатч суумкаларын оҥорон сөхтөрдө. 3 кылаас үөрэнээччитэ Сахаяттан  суумка оҥорорго ким үөрэппитин  ыйытыластыбыт:

Бэйэм ютубтан көрөн үөрэммитим. Ийэбэр материалын сакаастаабытым. 6-7 суумканы оҥордум. Өссө сакааска эмиэ үлэлээтим диэн кэпсээтэ Сахая. 

Онтон Гоша Афанасьев тиис суунар щеткаттан олус кыраһыабай ытарҕа, подвеска, өссө мамонт муоһуттан брелоктары кыһан оҥорбут. Салайааччыта Чурапчы улууһун норуотун маастара Парасковья Монастырева. Алтаана Винокурова 6 кылаас үөрэнээччитэ диэтэххэ кыыс оҕо сахалыы бастыҥатын, өттүк симэҕин оҕуруонан оҥорбутун сөҕө көрдүбүт. 6 кылаас үөрэнээччитэ Наина Дьяконова минньигэс тортары, кекстары астаан аҕалбыта былдьаһыгынан атыыга барда. 

Ити курдук "Мин дьиэ - кэргэним - мин кириэппэһим" тэрээһин олус сэргэхтик ааста. Дьүүллүүр Сүбэҕэ "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин иһинэн үлэлиир "Уран" уран тарбахтаахтарбыт түмсүүлэрин чилиэттэрэ уонна "Алаас" дьахталлар вокальнай ансамблларын ырыаһыттара үлэлээтилэр.  Бу киэһэ "Иэйии" коллекционердар түмсүүлэрин салайааччыта Екатерина Андреева "Оҕо саас оонньуурдара" диэн ааттаах коллекциятын быыстапката,  былыргы куукулалар, тимир сервизтэр, араас оонньуурдар оҕолор интэриэстэрин  тарта. 

Нэһилиэкпит бары дьиэ - кэргэттэрин Аан дойдутааҕы Дьиэ- кэргэн күнүнэн итиитик - истиҥник эҕэрдэлиибит. Бигэ туругу, чэгиэн олоҕу баҕарабыт!