Бэс ыйын 24 күнүгэр, сайыҥҥы бильярд күрэҕэ Кытаанахха ыытылынна. Амматтан, Тааттаттан, улууспут араас нэһилиэктэриттэн барыта       спортсмен кэлэн, сарсыарда эрдэттэн оҥостон- тэринэн күрэхтэһии саҕаланна. Күрэхтэһии үөрүүлээх чааһыгар "Түһүлгэ" норуот айымньытын Дьиэтин директора Айталина Пономарева кэлбит спортсменнары эҕэрдэлээн, махтанан, биһиэхэ бильярд  түмсүүтэ хайдах тэриллибититтэн саҕалаан историяны кэпсээтэ, кылаабынай судьуйа Иван Оконешников күрэхтэһии балаһыанньатын билиһиннэрдэ. Ырыаһыт кыргыттарбыт Агафья Барашкова, Людмила Монастырева спортсменнарга ылбаҕай ырыаларын бэлэхтээтилэр. Күрэхтэһии  аҕа саастаах спортсменнара Алексей Пономарев, Амматтан биһиэхэ наар сүбэ ама буолар Афанасий Неустроев эҕэрдэ тыл этэн, баҕа санааларын тиэртилэр.

Спонсордарынан хаһан да буоларын курдук, Кытаанах нэһилиэгин олохтоох дьаһалтата, биир дойдулаахпыт ИП Акулина Капырина уонна Кытаанахтааҕы "Түһүлгэ" НАДь. "Түһүлгэ" коллектива күрэхтэһии кыттыылаахтарын сылаас аһынан эбиэт, киэһээҥҥи аһылык бэлэмнээн спортсменнар барҕа махталларын ыллылар. 

Күрэхтэһии 2 остуолунан, 3 көлүөнэнэн арахсан ыытылынна. Ол курдук 18-40 дылы, 41- 60, 60 үөһэ саастаахтар илин-кэлин түһүстүлэр. Түмүккэ:

 60-тан үөһэ саастаахтарга:

1м Неустроев Афанасий -Амма.

2м Сылаҥ Яковлев Егор - Сылаҥ

3м Игнатьева Мария -Сылаҥ, Луковцев Петр - Таатта, Туора Күөл

41-60 саастаахтарга:

1м Хаптагаев Семен - Таатта, Туора Күөл

2м Кузьмин Иван - Таатта, Туора Күөл 

3м Боякинов Владимир, Кириллин Дмитрий - Кытаанахтар

18-40 саастаахтарга:

1м Никитин Айаал-Таатта, Туора Күөл

2м Томский Айхал Чурапчы

3м Платонов Данил - Чурапчы, Улахан Күөл, Оконешников Иван Кытаанах

Түүн хойукка диэри күрэхтэһии ыытылынна.  

Бэс ыйа- Үрүҥ Айыы Тойон ыйа... Сайыҥҥы кэм саҕаланыыта. Бэс ыйа- Ыһыах ыйа. Биэ  ыаныллан кымыс көөнньөрүллэр, ыһыахтар түһүлгэлэригэр  ыраахтан, чугастан кэлбит ыалдьыттары уохтаах кымыһынан, үтэһэлээх этинэн күндүлүүллэр. 

Биһиги нэһилиэкпитигэр Улуу Кыайыы 80 сылынан Үрүҥ Тунах ыһыахпыт улууска бастакынан бэс ыйын 12 күнүгэр ыһыллан, ыраахтан чугастан ыалдьыт хото мустан, эдэрдиин - эмэнниин сайыммытын уруйдуу- айхаллыы көрүстүбүт. Нэһилиэкпититтэн төрүттээх дьоммут  Кытаанах нэһилиэгин төрүччүтүн суруйбут Николай Михайлович Матвеев, герой Ийэ Ирина Тихоновна Барашкова, Аҕа дойду сэриитин ветерана, офицер Петр Егорович Спиридонов, суруйааччы Николай Васильевич Пономарев - Унаар Уола, кус быһый, ат бөҕө Николай Николаевич Дьячковскай  төрөөбүттэрэ 100 сылларынан кинилэр оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ сүүрүүгэ, таас көтөҕүүтүгэр, хапсаҕайга, халадаайдаах сүүрүүгэ, үс да үс көрүҥҥэ улахан сыаналаах бириистэри туруоран, ыһыахпыт таһымын үрдэттилэр, ыһыах түһүлгэтин маанылаах ыалдьыттара буоллулар. 

Ол курдук хапсаҕайга

1м Арыылаахтан П. Борисов 10 тыһ уу харчынан Н.Н.Дьячковскай оҕолоро, аймахтара туттардылар

2м Кытаанахтан С.Сивцев 7 тыһ харчынан СР тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Захаров П.П. төрөөбүтэ 75 сааһынан оҕолоро, аймахтара туттардылар

3м Болтоҥотттон П.Ксенофонтов 3 тыһ харчынан Захаров П.П. оҕолоро, аймахтара туттардылар

Мас тардыһыытыгар Петр Егорович Спиридонов кыыһа Анна Петровна дьиэ кэргэнэ, аймахтара спонсордаатылар

1м-Одьулуунтан А.Ноев - 30 тыһ

2м- Арыылаахтан П.Потапов 20тыһ

3м -Арыылаахтан П.Борисов 10тыһ уу харчынан туттулар

Таас көтөҕүү

1м -Мырылаттан Рустам Федоров Телевизор. Н.М.Матвеев оҕолоро Н.Н.Попова дьиэ кэргэнэ туттарда

2м- Арыылаахтан Н.Демьянов. 4 миэстэлээх палатка. Н.М.Матвеев убайа Конон Михайлович Матвеев оҕолоро туттардылар

3м - Дьокуускайтан А.Николаев. 10тыһ уу харчынан Н.М.Матвееав балта Марфа  Николаевна Матвеева туттарда

100 м сүүрүүгэ эр дьоҥҥо

1м - Кытаанахтан П. Бабиченко. 10тыһ Н.Н.Дьячковскай оҕолоро, аймахтара

2м -Мырылаттан К.Федоров. Уордьаннаах тракторист Коркин И.И. оҕолоро,аймахтара споносордаабыт  шуруповерт

3м- Мырылаттан Р.Федоров 3тыһ солк П.Бабиченко спонсордаата. 

Халадаайдаах сүүрүүгэ герой Ийэ Ирина Тихоновна Барашкова оҕолоро, аймахтара спонсордаатылар .

18 дылы саастаахтаах кыргыттарга:

Кыайыылааҕынан Кытаанахтан Наина Владимирова 3 тыһ солк, кубок 

35 дылы саастаахтарга   Кытаанахтан Саина Седалищева 5т солк, кубок

36 үөһэ саастаахтарага Одьулуунтан Татьяна Дьячковская 7тыһ уу харчынан, кубок туттулар. 

Үс да Үс көрүҥҥэ суруйааччы Н.В.Пономарев I-Унаар Уолун аймахтара споносордаатылар

1м Кытаанахтан П.Бабиченко -20тыһ солк

2м Мырылаттан К.Федорров 10 тыһ солк

3м - Мырылаттан Рустам Федоров 7 тыһ солк, Анал Чороон туттулар. 

Үрүҥ Тунах ыһыахпытыгар улууспут баһылылыга С.А.Саргыдаев нэһилиэкпит бар дьонун, ыалдьыттарын эҕэрдэлээтэ. Наҕараадалары туттарда.Ол курдук В.Нестеревка (Бушнайга) анал байыаннай дьайыыга хорсунун иһин Россия Президенин ыйааҕынан, өлбүтүн кэннэ "Орден Мужества" туттарылынна. Ордены Володя абаҕата Михаил Ильич Нестерев тутта. СР "Үтүөлээх фермерэ" ааты А.Н.Пономарев тутта, Чурапчы улууһун Бочуотунай грамотатынан, түөскэ анньыллар үрүҥ көмүс бэлиэнэн наҕараадаланна Кытаанах пенсионердарын, ветераннарын Сэбиэтин пердседателинэн үтүө суобастаахтык, үрдүк ситиһиилээхтик үлэлээбит М.П.Парфенова, "Үтүө суобастаах үлэтин иһин" бэлиэнэн наҕараадаланна, өр сылларга интернакка үлэлээбит Л.Г.Оконешникова, Чурапчы улууһун тыатын хаһаайстыбатын сайдыытыгар кылааттарын иһин түөскэ анньыллар бэлиэнэн наҕараадаланна А.Д.Боякинова, улуус тыатын хаһаайыстыбатын Бочуотунай Грамотатынан наҕараадаланнылар  У.Г.Захарова,  А.В.Пономарева, П.Н.Сидоров.

Нэһилиэкпит баһылыга үрүҥ тунах ыһыаҕынан эҕэрдэлээн бастыҥнарга наҕараадалары, кэлбит ыалдьыттарга  100 саастаах дьоммут оҕолоругар махтанан Эҕэрдэ суруктары туттарда. 

                                                 х   х   х   х   х

Бэс ыйын 21 күнүгэр Чурапчы улууһун ыһыаҕа маанылаах Маҕаайы алааска ыытылынна. Күммүт  төһө да сөрүүн буоллар ыһыахпыт этэҥҥэ, санаа хоту ыытылынна. Биһиги нэһилиэк бу ыһыахха үрдүк ситиһиилэрдэннибит. "Чурапчы күүһэ - түмсүүгэ" түһүлгэни көрүү, нэһилиэк историятын, Аҕа дойду сэриитин кыттыыллаахтарын, чулуу үлэһит дьону, Ытык сирдэри кэпсиир стендэлэри көмүскээһин, аймаҕынан, үстэн итэҕэһэ суох оһуохайдьыттаах, Эр киһи тойуктаах комплекснай күрэхтэһиигэ кытта бастакы миэстэ буолан 300.000 солк сертификатынан наҕараадаланныбыт. "Кытаанахтар көҥүл сир көмүскэлигэр" Аҕа дойду сэриитин, көһөрүллүү туһунан стендэни бьаһылык солбуйааччыта Е.И.Скрябина, чулуу үлэһит дьоммутун тыа хаһаайыстыбатын специалиһа У.Г.Захарова, 100 бастыҥ дьоммут тустарынан  депутат Л. А.Пономарева, Ытык сирдэрбитин баһылыкпыт Е.Н.Потапов кэпсээтилэр. Киирэр ааҥҥа Дьүүллүүр Сүбэни оҕолорбут кымыстаах чороонунан айах туттулар, оһуохайга Захаровтар Ийэ уустара А.В. Захаров, С.В.Лазарева, Л.Н.Монгуш оһуохай таһааран ыччаттарбыт, биир дойдулаахтарбыт өйөөһүннэринэн улахан иилээх оһуохай буолла, түмүккэ 11 нэһилиэк кыттыбытыттан оһуохайбыт 2 миэстэ буолла, Эр киһи тойугар Давид Андреевпыт тэҥнээҕин булбата. 10 тойуксуттан Бастакы миэстэ буолан күрэххэ үрдүк баллы биэрдэ. Ол түмүгүнэн эрдэ этиллибитин курдук улууска Бастакы миэстэ буолан Кыайыы, Үөрүү өрөгөйүн биллибит. Бу эрэ күн биһиги түһүлгэбитигэр араас кэмнэргэ үлэлээбит нэһилиэкпит баһылыктара, оскуолабыт директордара мустан күрэхпит таһымын үрдэттилэр. Ол курдук баһылыктар П.Ф.Максимов, М.Нь. Макарова, И.П.Игнатьев, Е.Н.Потапов, оскуола директордара П.П.Захаров, В.М.Яковлев, И.И.Коркин сахалыы таҥнан - симэнэн  кырдьык даҕаны үрдүк сололоохтор олороллор диэх курдук көстүү этэ. 

Хомус күрэҕэр 10 кылаас кыргыттара "Лыҥкынастар" бөлөхтөрө С.Барашкова, Н.Владимирова, К.Колодезникова 2 миэстэ, кинилэр салайааччылара А.Харитонова Биһирэбил буолан Кытаанахпыт аатын ааттаттылар.

Чабырҕахха Монгуштар, Лазаревтар дьиэ кэргэнинэн кытта Монгуштар 3м, Лазаревтар 2м буоллулар. Биирдиилээн толорууга Л.Монгуш 3 м буолла. 

Быыстапкаҕа "Уран" түмсүүбүт уран  тарбахтаахтара кытыннылар уонна Михаил Пономарев. Түмүккэ мас оҥоһуктарга М.Н.Пономарев Биһирэбил ааты ылла. Быыстапкаҕа кыттыбыт бар дьоммутугар барҕа махтал буоллун. Быыстапкаҕа үлэлээбит, туруорбут дьоммутугар П.В.Монастыреваҕа, Л.А М.Н.Пономаревтарга барҕа махтал. 

Сарсыарда 6 чаастан айаннаан, эрдэ тиийэн түһүлгэбитин бары биир өйүнэн - санаанан саба түһэн киэргэтэн, долгуйан бэлэмнэнэн араас күрэхтэргэ ситиһиилэннэхпит. Ыһыахха кэлбит оҕолорбут, ыччаттарбыт, нэһилиэкпит дьоно түһүлгэҕэ мустан бары бииргэ олорон аһаан, кэпсэтэн бу күнү олус түмсүүлээхтик атаардыбыт.

Аны иннибитигэр Нерюнгрига ыытыллар Олоҥхо ыһыаҕа. Манна олоҥхоҕо чабырҕахха, хомуска, тойукка, оһуохайга биһиги нэһилиэк талба талааннаахтара кыттаары бэлэмнэнэ сылдьаллар. 

Улуустааҕы ыһыахха малбытын салбытын  илдьибит дьоммутугар  В.Андреевка, И.Коркиҥҥа, А.Собакиҥҥа, А.Анемподистовка истиҥ махталбытын тиэрдэбит. 

             Чэгиэн чэбдик доруобуйаны, дьоллоох олоҕу баҕарабыт!

Хаартысканан репортаж көрүҥ.

Бэс ыйын  4 күнүгэр, Оҕо көмүскэлин күнүн чэрчитинэн, Сахабыт сиригэр самаан сайын салаллыбыт үөрүүтүгэр  "Оҕо саас уйгулаах ыһыаҕа" Чурапчы улууһун оҕо- аймаҕын үрүҥ тунах ыһыаҕа ыһылынна. Маанылаах "Маҕаайы" алааска сарсыардаттан оҕо- аймах мунньустан, күлэн- үөрэн чаҕааран көрү - нары көҕүлүттэн туттулар. Ыһыах уһуйааннар, оскуолалар парадтарыттан саҕаланна, үөрүүлээх аһыллыы сиэрэ- туома олус үгүс кыттааччыны түмэн, киһи хараҕа дуоһуйа көрөр  сөҕүмэр көстүүтэ буолла. Онтон тута араас күрэхтэр, саха национальнай спортивнай  көрүҥнэригэр күрэхтэһиилэр харса суох ыытылыннылар. 

Биһиги Далан аатынан оскуолабыт үөрэнээччилэрэ, учууталлара күрэхтэргэ көхтөөхтүк кыттан кэккэ ситиһиилэрдэннилэр. Ол курдук Саргылана, Петр Бабиченколар дьиэ - кэргэттэрэ кыргыттарынаан, эһэлэрэ, эбэлэрэ буоланнар "Саха талба - мааны  таҥаһа"  күрэххэ 2 үрдэл, оһуохай күрэҕэр Бабиченко Ева саамай кыра саастаах кыттааччы, Туоһу суругу тутта, салайааччыта Ангела Харитонова. "Төрүт иис" быыстапкаҕа оскуолабыт 7 кылааһын үөрэнээччитэ Алтаана Винокурова 3 үрдэл, салайааччыта Чурапчы улууһун норуотун маастара Прасковья Монастырева. "Чараас сытыы тыллаах чабырҕахпыт чаҥыйдын" чабырҕах күрэҕэр Аида Иванова  2 үрдэл,Виталий Гоголев Кылаан Чыпчаал буоллулар,  салайааччы Любовь Монгуш. Хохуоралаах тыллаах хомус күрэҕэр "Лыҥкынастар" хомусчуттар бөлөхтөрө 2 үрдэл, Саина Барашкова 3 үрдэл ыллылар, салайааччы Ангела Харитонова. Бэс ыйын 3-4 күннэригэр "Боотур Уус"  уолаттар күрэхтэһиилэригэр оскуолабыт чиэһин Сайаан Дьяконов чиэстээхттик көмүскээтэ.  

Оҕо аймах үөрүүтүн үрдэтэн күммүт даҕаны сайыҥҥылыы саймаарда,уһун  ардахтар кэннилэриттэн күммүт алаарыччы тыган, ыһыах күнэ бэккэ ааста. 

Оҕолору транспорынан хааччыйбыт оскуолабыт администрациятыгар, Егор Барашковка барҕа махталбытын тиэрдэбит. 

 Хаартысканан репортаж көрүҥ.

Сэмсэ тыл

Бэс ыйын 12 күнүгэр нэһилиэкпитигэр "Аана алааһа" ыһыахтыыр сирбитигэр Улуу Кыайыы 80 сылыгар аналлаах "Үрүҥ тунах" ыһыахпыт ыһыллар. Күндү нэһилиэкпит дьонун- сэргэтин, ыалдьыттарын   ыҥырабыт. Ыһыах аһыллыытыгар быйыл аан бастаан алгыстаах 9 мэҥэ хамсаныы буолуоҕа, кымыс үрдүн охторуу сиэригэр - туомугар ыһыах дьоно бары кыттан хас биирдии киһи чороонноох кэлэрин санатабыт, маны таһынан "Ыһыах үөрүүтэ" тэҥнэбиллээх оонньуу ыытыллар, Сүрүн бириис ЛАРЬ, билиэт сыаната 500 солк, киэһэ 20ч "Түһүлгэ" НАДь  эдэр ырыаһыттар Николай Никифоров, Күндэл ырыа - тойук киэһэтигэр ыҥыраллар. Киирии билиэт 500 солк.

Спортивнай күрэхтэһиилэргэ биир дойдулаахтарбыт, быйыл 100 саастарын томточчу туолбут дьоммут оҕолоро, аймахтара   телевизортан саҕалаан сүрдээх үчүгэй бириистэри туруордулар.

Нэһилиэкпит дьоно - сэргэтэ ыһыахпыт үөрүүтүгэр хото кыттыһан, оонньууну- көрү көҕүлүттэн тутуоҕуҥ!

Ыам ыйын 28 күнүгэр "Айылгы" оройуоннааҕы норуот айымньытын Дьиэтигэр Нерюнгрига ыытыллар республикатааҕы Олоҥхо ыһыаҕын бастакы мунньаҕа буолан ааста. Мунньаҕы иилээн- саҕалаан ыыттылар Чурапчы улууһун култуураҕа салаатын салайааччытан солбуйааччыта Максим Смирников уонна улуустааҕы Олоҥхо Дьиэтин салайааччыта Дмитрий Попов. 

Ол курдук от ыйын 4-5 күннэригэр Нерюнгрига ыытыллар Олоҥхо ыһыаҕар Чурапчы улууһуттан 126 киһи кыттыыны ыла бараллар. Бу иһигэр суоппардар, салайааччылар, куратордар киирэ сылдьаллар. 4 ПАЗ, 3 газель автобустар. Ааспыт күһүн ыһыах туһунан кэпсэтэ улуустан делегация Нерюнгрига тиийбитигэр бэйэлэрин кыһалҕаларын кэпсээбиттэр. Онно кинилэр сиэр- туом толорууга саха сылгытын үөрэ суоҕун эппиттэр, инньэ гынан Чакыр нэһилиэгэ 1 сылгы үөрүн илдьэр буолбут, биэлэри, кулунчуктары барыларын, дьиикэй сылгылары быаҕа үөрэтэн, онно сэргэҕэ бааллан туруохтаахтар.  Ону таһынан 30 куул кии көрдөөбүттэрин, эмиэ Чакырдар илдьэллэр эбит. Нерюнгрилар сылгылара барыта боруодалар үһү, ол иһин. Маны таһынан кымыс иһиитин сиэригэр туомугар туттуллар сири иһиттэри, быырпахтары эмиэ көрдөспүттэр. Чурапчы улууһа УУстар түһүлгэлэрин тэрийэн, үөрүүлээх аһыллыытын, сабыллыытын барытын оҥорор гына кэпсэтии барбыт. Бу түһүлгэҕэ режиссерунан Иван Бушков анаммыт, сценарий суруллан, кыттар дьон булуллан бэлэм буолбуттар. 

Ыһыахтыыр сири горнолыжнай комплекстарын тыатын кэрдэн алаас курдук оҥорбуттар, ол хайа үрдүгэр турар үһү, кыттааччылар хайа анныгар дылы транспорынан тиийэн баран, 1 км курдук үөһэ сатыы тахсаллар үһү. Аны үрдүк сир буолан давлениялаах дьоҥҥо кутталлааҕын сэрэттилэр. Былырыыҥҥы Аммаҕа буолбут түгэни санатан, кыттааччылар доруобуйаҕытын билинэн бараҕыт диэн сэрэттилэр. 

Чурапчы улууһа 13 нүөмэрдээх оскуолаҕа түһэллэр эбит,  сарсыардааҥҥы аһылык харчыта төлөннөҕүнэ, миэстэтигэр аһаталлар. 

Күрэхтэргэ Олоҥхоҕо - "Оллоон" улахан дьон, "Ноо" ыччат бөлөхтөрө, оҕолорго Чакыртан бырааттыы Макаровтар, Болтоҥоттон бырааттыы Максимовтар, Оһуохайга Чыаппараттан Еленеа Тотонова, Кытаанахтан Давид Андреев, Болтоҥоттон Валентина Дьячковская, Дириҥтэн Мотрена Анемподистова, Чабырҕахха Болтоҥоттон "Утум", Кытаанахтан "Кытаанах кыайардара" бөлөхтөр, "Айар Кыл" кырыымпаһыттар бөлөхтөрө, хомуска, тойукка Кытаанахтан Ангела Харитонова Чурапчыбыт чиэһин көмүскүүллэр. Чурапчы улууһун 4 бастыҥ олоҥхоһуттара Кытаанахтан Сусанна Лазарева, Мырылаттан Анатолий Христофоров, Чурапчыттан Николай Дьячковскай, Чакыртан Николай  Григорьев  олоҥхоҕо Чурапчы чиэһин көмүскүөхтэрэ. 

Ити курдук бастакы тэрээһин мунньах түмүктэннэ. 

   1948 с. РИК отчуотугар көстөрүнэн оройуоҥҥа 13 ааҕар балаҕан, 2 сельскэй, 1 оройуоннааҕы библиотека үлэлииллэpин туһунан суруллубут. Чурапчыга история кэрэһэлииринэн, аан бастакы ааҕар балаҕан 1880 с. политсыылынай Цыценко тэрийиитинэн үлэлээбит. Боотуруускай улууһугар 1924 сыл ахсынньы 1 күнүттэн 34 №-дээх бирикээһинэн ааҕар балаҕаҥҥа Георгий Беляев ыйга 25 солк. хамнастаах үлэһитинэн ылыллыбьгг. Оттон aaҕap балаҕан аһыллыытыгар аналлаах үөрүүлээх миитини ахсынньы 31 күнүгэр оҥорбуггар. Ону Нестор Саввич Соловьев председателлээн ыыппыт, секретарынан Николай Игнатьевич Протодьяконов буолбут. Онно Николай Дмитриевич Кривошапкин-Уот Субуруусскай,  Г.К.Беляев, П.И.Сивцев, А.А.Новгородов тыл эппиттэр. Кинилэр төрүт уус сахалар культура өттүнэн сайдалларыгар баҕаларын биллэрбиттэр,мустубут дьону ааҕар балаҕаҥҥа түмсэллэригэр ыҥырбыттар.  “Ааҕар балаҕан” 1924 сыллаахха Сылаҥҥа аһыллыбыт, 1930 сыллаахха Арыылаахха таҥара дьиэтигэр, онтон бу сыл Кытаанахха сэбиэт балаҕанын иһинэн тэриллэн үлэлээбит. Манна аан бастаан Кыым уонна Социалистическая Якутия” хаһыаттар биирдии экземплярдара сурутуллар буолбуттара.

Биһиги библиотекабытыгар 25 сыл устата библиотекарынан "Гражданскай килбиэн" бэлиэ хаһаайына, Кытаанах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Чурапчы улууһун сценатын бэтэрээнэ Анна Гаврильевна Пономарева үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээн ааспытын билиҥҥи аҕам саастаах көлүөнэ дьон бэрткэ өйдүүллэригэр саарбахтаабаппыт. 

Библиотека диэн бу дьоҥҥо норуокка сырдыгы, кэрэни, саҥаны, сонуну, ааспыт историяны кэпсиир  олус суолталаах тэрилтэ буолар. 

Билигин биһиги библиотекабытыгар сэбиэдиссэйинэн үлэлии- хамсыы сылдьар СР култууратын туйгуна, Кытаанах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Лена Александровна Пономарева. Бүгүн, Библиотека күнүнэн истиҥник эҕэрдэлиибит уонна түгэнинэн туһанан ыйтыктары биэрдибит, ол хоруйун ааҕаргытыгар:

Бастакы идэҥ бэтэринээр этэ дии, ким сүбэлээн дуу библиотекарь идэтин таллыҥ?

Оннук, бастакы идэм ветеринар, идэбин билигин да сөбүлүүбүн, Николай Романович Сидоров  олох үчүгэй ветеринар тахсыах киһи  культураҕа бардыҥ диэн хойукка диэри сэмэлээбитэ, ол гынан аллергиялаан тохтообутум. Кинигэ ааҕарбын наһаа сөбүлүүр этим, ол да буоллар библиотекарь буолар өйгө да суоҕа. Режиссерскайга үөрэнэ сылдьан, артыыстыыры сөбүлээбэккэ библиотечнайга көспүтүм, билиҥҥи идэбин наһаа сөбүлүүбүн.

Библиотекарынан бастакы үлэҥ күнүн санаан ыл эрэ?

Бастаан библиотекаҕа киирбит күммэр, библиотека кыараҕаһыттан, хараҥатыттан наһаа саллыбытым.

Урут араас соцсеттэр суохтарына библиотекаҕа киһи толору, ааҕааччы элбэх буолара. Онтон билигин хайдах гынан дьону библиотекаҕа тардаҕын?

Дьэ кырдьык "тыыннаах кинигэ" ааҕыыта урукку курдук буолбатах. Кэмэ оннук буоллаҕа. Урут дьон аралдьыйара кинигэ, сурунаал буоллаҕа. Билигин наһаа элбэх информация, ол гынан баран билигин дьон "сыыппараны" ааҕар, онон удаленнай ааҕааччы элбэх. Традиционнайы да ааҕааччылара аҕыйаҕа суохтар. Ыччат кыралаан кинигэни ааҕыыга төннөн эрэрэ үөрдэр. 

Үлэҕэр саамай ситиһиигинэн тугу ааҕаҕын?

Үлэбэр улахан ситиһиилэрим бырайыактарым, авторскай үлэлэрим, биири чорботон эттэххэ модельнай статуһу ылыы. Манна нэһилиэгим дьоно бары өрө туран субуотунньуктан саҕалаан, материальнай, моральнай өттүнэн улахан көмөнү оҥорбуттарын наһаа күндүтүк саныыбын, сыаналыыбын. Уонна биллэн турар кулуубум директора (оччолорго Монгуш Л.Н.) библиотека квадратын кэҥэтэригэр өйөөн- өйдөөн миэстэ биэрэн, нотариус, биир дойдулаахпыт Д.Д.Коркин үп- өттүнэн көмө оҥорон, баһылык И.П.Игнатьев өйөөннөр ылбыт статуһум - бу улахан ситиһиим. Манна , түгэнинэн туһанан хайаан да ахтыахпын наада биэс аҕа саастаах дьоммун, баар суох көмөлөһөөччүлэрбин: Захаров П.П. Лонгинов П.Д.Скрябин П.Н. Захаров Н.В. Попов И.Н.

 Үлэҕэр туох ыарахаттары көрсөҕүн?

Үп- харчы тиийбэтэ, үлэбитин атахтыыр

Билигин "Бастыҥ ааҕаачччы" номинацияҕа кимнээҕи киллэриэҥ этэй?

Парфенова Анастасия Васильевна, Терютин Алексей Николаевич, Монастырев Владимиир Николаевич. Араа бараа олох элбэхтик ааҕар дьон

Библиотека инники сайдыытын хайдах көрөҕүн?

Араас элбэх техника киирбит, төрөппүт, оҕо сынньанар, сайдар хостоох, доруобуйаларынан хааччахтаах дьоммор сөп түбэһэр кабинеттаах, кухнялаах, ыччат мустар коворкинг кииннээх. Билиҥҥи библиотека олох хаамыытынан кинигэ эрэ уларсар буолбакка араас хайысхалаах тэрээһиннэри ыытар хайысханы тутуһан үлэлиир.

Түгэнинэн туһанан кулуубум директорыгар А.В.Пономареваҕа махтанабын. 30 тыһ үп көрөн, өр сылларга баҕарбыт  выставочнай стеллажтарбын толору ылан астынан олоробун. 

20 сыл бииргэ үлэлээбит Л.Н.Монгуш улахан махталбын тиэрдэбин. Сынньалаҥ киинин директорын быһыытынан элбэхтик сүбэ-ама, күүс - көмө буолубккар, аны киэн туттар, ытыктыыр 25 сыл библиотекарынан үлэлээбит А.Г.Пономарева библиотекарь оҕото буолан, бу идэни билэр буолаҥҥын элбэхтэ өйөбүл буолбуккар. Дьону кытта үлэҕэ, араас таһымнаах дьаһаллары ыытарг кырдьык да элбэх сүбэ буолбуккар. 

Дьэ бу курдук  хоруйдаата Лена Александровна. 

"Кинигэ- киһи доҕоро" диэн мээнэҕэ этиллибэт. Кинигэни ааҕар киһи киэҥ кругозордаах, элбэх билиилээх буоларын таһынан киэҥ холку майгылаах, олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылыыр, дьону кытта уопсай тылы булар, сайдыылаах буоларын умнумуоҕуҥ. 

Барыгытын Библиотека күнүнэн эҕэрдэлиибит!

Араас ыытыллыбыт дьаһаллартан хаартыскаларда көрүҥ

Республикабыт Ил Дархана 2018 сыллааҕы ыйааҕынан ыам ыйын 22 күнэ - Сайылык күнэ.

Бу күн чэрчитинэн, улууспут Тыатын  хаһаайыстыбатын салаатын тэрийиитинэн Сайылык күнэ, ыам ыйын 24 күнүгэр - Бөтүгүттэ алааска ыытылынна. Сарсыардаттан күммүт сайыҥҥылыы ылааран, халлааммыт солко күөх таҥаһы тиирэ тапыт курдук көҕөрөн  анаабыт курдук күн турда. 

Нэһилиэктэр  эрдэттэн кэлэн түһүлгэлэрин оҥостон, киэргэтэн, олус  үөрэн - көтөн  өрө көтөҕүллэн туран түмүстүлэр. Программа быһыытынан 11 чаастан "Суперфермер" диэн ааттаах ИП лар икки ардыларыгар күрэх саҕаланна. Биһиги нэһилиэкпит чиэһин 2020 сыллаахтан ИП тэринэн үлэлии сылдьар Изабелла Окоемова көмүскээтэ. Бэйэни билиһиннэрии, быа өрүү, ньирэйи киэргэтии, сэппэрээтэри хомуйуу, арыы таптайыы курдук көрүҥнэргэ илин кэлин түһүстүлэр. Барыта 7 кыттааччы баар, онтон 3 эр дьон. Дьүүллүүр Сүбэ биһиги кыыспыт өрбүт быатын хайҕаата, арыы таптайыытыгар хаачыстыбалаахтык таптайа туран кыратык хойутаан хааллыбыт, атыттар олох түргэттэр эбит, сэппэрээтэри иккис хомуйан бүтэрдэ, быатын бастакынан өрөн бүтэрдэ, ньирэй киэргэтиитигэр бэйэбит санаабытыгар саамай уустук, кыраһыабай киэргэтии биһиэнэ этэ да ньирэйбит күҥҥэ оҕустаран кыайан турбата, сытан таҕыста, инньэ гынан "красотаабыт" үчүгэйдик көстүбэтэ быһылаах. Кыталык гына киэргэтэн, кынаттаан, кутуруктаан, кыһыл атахтаан оҥоһуллубута. Чэ ону хаартыскаҕа көрөөрүн. 

Түмүккэ кыттыбыттарга барыларыгар туоһу сурук туттарылынна. 

3 миэстэ - Сылаҥтан - Изабелла Новгородова - электрогриль тутта

2 миэстэ - Кытаанахтан - Изабелла Окоемова- "Саарба" маҕаһыынтан 10.000 сертификат тутта

1 миэстэ - Мырылаттан - Марфа Николаева - улахан телевизор тутан үөрүү өрөгөйүн биллэ. 

Сайылык күнүн үөрүүлээх чааһыгар улуус баһылыга  С.Саргыдаев, улуус мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Я.Оконешников , тыа хаһаайыстыбатын салайааччыта А. Неустроева эҕэрдэ тыл этэн бастыҥ ИПларга, бааһынай хаһаайыстыбаларга наҕараадалары туттардылар.  Ол курдук биһиги нэһилиэктэн Изабелла Окоемова "За добросовестный труд" диэн түөскэ анньыллар бэлиэнэн наҕараадаланна. 

Эбиэт иннинэ "Үйэлээх килбиэн" диэн ааттаах түһүлгэлэри көрүү, көмүскээһин саҕаланна. Биһиги нэһилиэкпитин "Эрэл 82" агитбригада көмүскээтэ. Сэрии сылларыттан саҕалаан күн бүгүн үлэлии олорор дьоммутун сырдатан, кэпсээн, кинигэ быыстапкатын, үлэлээн ааспыт дьоммут наҕараадаларын, чемпион ленталарын быыстапкалаатыбыт. "Баай сандалым" диэн ааттаах остуолбутугар сахалыы төрүт ас арааһа тардылынна. 

Эбиэт кэмигэр, бэйэбит түһүлгэбитигэр,  баһылыгы солбуйааччы Екатерина Скрябина Кытаанах нэһилиэгин олохтоох дьаһалтатын аатыттан  бастыҥ үлэлээх ИП ларбытыгар Грамоталары, бэлэхтэри туттарда. Ол курдук Николай Владимировка, Владимир Боякиновка, Егор Владимировка, Изабелла Окоемоваҕа. Улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын салаата хас биирдии нэһилиэккэ буспут кус, собо мииннэри, сылаас саламаат, атын да ас арааһын түҥэтэн күндүлээтилэр. 

Эбиэт кэнниттэн хамаанданан квест оонньуу олус тэрээһиннээхтик ыытылынна. Ол кэмигэр  быыстапка күрэҕин кыайыылаахтарыгар наҕараадалары туттардылар.

3 миэстэ - Мугудай нэһилиэгэ - 5000 уу харчынан

2 миэстэ - Кытаанах нэһилиэгэ - 10.000 уу харчынан

1 миэсэтэ - Сылаҥ нэһилиэгэ - 15.000 уу харчынан 

Дьэ ити курдук ситиһиилээх, үөрүү-көтүү аргыстаах буолла Сайылык күнэ биһиэхэ кытаанахтарга.  Массыынатынан наһаа үчүгэйдик илдьэ сылдьыбыт Василий Андреевка, салайан дьаһайан, тэрийэн, сүүрбүт көппүт  салайааччыларбытыгар Ульяна Захароваҕа, Екатерина Скрябинаҕа, быыстапканы кэпсээбит Лена Пономареваҕа, нэһилиэкпит чиэһин көмүскээбит Изабелла Окоемоваҕа барҕа махтал. 

Инникитин даҕаны бары маннык түмсүүлээх, көхтөөх буолуоҕуҥ!

 Хаартысканан улахан репортаж. Көрүҥ. Хаартысканы баттаа, оччоҕо көстөр. 

Улуу Кыайыы 80 сылынан, Өрөспүүбүлүкэбитигэр Ырыа күнүн көрсө "Кыайыы ырыалара" бэстибээл  киэһэтэ ыам ыйын 18 күнүгэр буолла. Уһуйаан, оскуола оҕолоро, улахан дьон Улуу Кыайыыны уруйдаан сэрии, кыайыы, норуот ырыаларын ыллаан, көрөөччү тэҥҥэ ыллаһан олус долгутуулаах кэнсиэр киэһэтэ ааста.

Уһуйааммыт оҕолоро "Катюша" ырыаны ньиргиччи ыллаан көрөөччү дохсун ытыс тыаһын хомуйда, Сандал Сидоров Дмитрий Ефимов "Көрсүһүү" ырыатын, 4 кылаас оҕолоро норуот ырыатын попурри толордулар, "Алаас" дьахталлар вокальнай ансамбллара, Николай Максимов, Алексей Окоемов ырыалара дьон болҕомтотун тарта. 

Кылгастык Ырыа күнүн историятыттан... Ил Дархан  "Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Ырыа күнүн ыам ыйын 21 күнүгэр олохтуур  туһунан"  ыйааҕынан, бу күнтэн Ырыа күнэ дойду үрдүнэн бэлиэтэнэр буолбута. 

Ырыа- олох аргыһа

Ырыа - бэлэм барыга

Ырыаны таптааҥ, Ырыалыын доҕордоһуҥ!

     Ааспыт нэдиэлэҕэ Улуу Кыайыы 80 сылыгар аналлаах араас тэрээһиннэр ньиргийэн аастылар. Биһиги нэһилиэкпитигэр  Кыайыы күнүн  парада ыам ыйын 7 күнүгэр буолан ааста. Тэрилтэ үлэһиттэрэ, оскуола үөрэнээччилэрэ, пенсионердар бары сүрдээх көхтөөхтүк кыттан, өрө ньиргиэрдээхтик "Ура" хаһытаан, "Өлбөт үйэлээх полк" биир дойдулаахтарбыт сырдык мөссүөннэрин тутан Кыайыы 55 сылыгар анаммыт өйдөбүнньүкпүтүгэр гирлянда ууран, нэһилиэкпитигэр олорор сэрри сылларын оҕолорун, хоту көһөрүллүү кыттыылаахтарын, бойобуой дьайыылар бэтэрээннэрин чиэстээтибит. Улуустан Сокольников аатынан кииннэммит балыыһа кылаабынай бырааһа Николай Сивцев кэлэн эҕэрдэ тыл этэн, сэрии сылларын оҕолоругар М.С.Леонтьеваҕа, М.П.Захаровҕа, З.С.Андрееваҕа, көһөрүллүү кытыылааҕар М. Ф.Поповаҕа Кыайыы 80 сылын үбүлүөйдээх мэтээллэрин туттарда, нэһилиэкпититтэн анал байыаннай дьайыыга сылдьыбыт, сылдьар оҕолордоох дьиэ- кэргэттэргэ, аймахтарыгар П.Ф. А.Е.Максимовтарга, Р.В.И.Ф.Максимовтарга, А.В.Нестереваҕа, В.А.Сидороваҕа, П.В.Новгородоваҕа, П.Д.Собакинаҕа, Л.К.Барашковаҕа Махтал суруктары туттарда.

Олохтоох дьаһалта баһылыгын солбуйааччы Екатерина Скрябина эҕэрдэ тылы этэн, сэрии сылларын оҕолоругар Махтал суруктары туттарда. Оскуолабыт оҕо Парламенын Президенэ Наина Владимирова оҕолор сыл устата туох үлэни оҥорбуттарын отчуоттаата, эҕэрдэлээтэ, Бочуоттаах караулга "Барс" байыаннай - патриотическай кулууп оҕолоро турдулар. Парадпытын, оскуолабыт үөрэнээччилэрин, учууталларын "Тыыннаахтар умнубат сыллара", "День Победы" хорунан ыллаан ньиргитэн түмүктээтибит. Парад кэнниттэн "Хонуутааҕы куукуна", оҕолор ырыанан хаамыылара, "Барс" кулууп оҕолоро көрдөрүүлээх хаамыылара нэһилиэнньэ сэҥээриитин ылла. 

Киэһэ,  "Кыайыыны айхаллыыбыт!" дьаһал ыытылынна. "Түһүлгэ" НАДь коллектива "Чуумпу саһарҕалар" театрализованнай дьүһүйүүтэ, уһуйааммыт иитиллээччилэрин "Катюша" ырыалара, оскуолабыт уолаттарын үҥкүүлэрэ көрөөччү биһирэбилин ылла. Тэрилтэлэринэн "Битва ансамблей" байыаннай ырыаҕа күрэх ыытылынна. Тэрилтэлэр олус көхтөөхтүк кыттан, бэлэмнэнэн, суолта ууран кэлбиттэр: көстүүмнэрэ, анал туруоруута, атрибуттара. Күрэх түмүгүнэн оскуола 1 хамаандата 1 миэстэни ылла. Онтон киэһэ  "Свеча памяти" тэрээһиҥҥэ "Кыайыы" өйдөбүнньүгэр тахсан чүмэчи ууран, Любовь Дьячковская хоһоон ааҕан бу күнү  түмүктээтибит.

Улуу Кыайыы 80 сылын уруйдаан, күммүт чаҕылыччы тыган, күөх халлаан аннынан Кыайыы күнүн көрүстүбүт.

                            Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат!

 Хаартысканы баттаан Кыайыы күнүн хаартыскаларын көрүҥ. 

Быйыл Улуу Кыайыы 80 сылынан Тырыбынабыт тупсарыллан, уоттанан- күөстэнэн саҥалыы тыыннанан киэһэ хараҥаҕа ордук кэрэтийэн көстөр буолбутун нэһилиэкпит дьоно бука бары сэргии - үөрэ көрбүппүт. 

Урут 70-с сылларга ыһыахтар кэнсиэртэрэ, араас сирдэртэн кэлбит гастрол кэнсиэрэ бөҕө ньиргийэн ааспыта бу Тырыбынабытыгар. Кылгастык историятын кэпсээтэххэ,   Тырыбына диэн норуот таптаан ааттыыр сирэ - 1947 сыллаахха Аҕа дойду Улуу сэриитигэр фашисткай Германияны кыайыы үөрүүтүгэр тутуллубут "Сэриигэ охтубут дьоммутугар" аналлаах  Өйдөбүнньүк буолар.  Аллараа былаһааккаҕа турар эрдэҕинэ кини аттыгар Үс сэргэ турара. Ол Сэргэлэр билигин даҕаны манеж ойоҕоһугар тураллар. Бу сэргэлэри "Мундулаах"-тан аҕалбыттар эбит. Ортоку улахан Сэргэ төгүрүмтэтэ 2 метрэ эбит. Маастардар П.Г.Пономарев- Наҥнаһын уонна П.А.Собакин. 

Бүгүн, ыам ыйын 5 күнүгэр биһиги уруккуну санааммыт манна "Өйдүүбүт! Сүгүрүйэбит! Махтанабыт!" диэн Улуу Кыайыынан кэнсиэр көрдөрдүбүт. Кэлбит оҕо - уруу, эдэр- эмэн дьон дохсун ытыс тыаһынан хас биирдии нүөмэри көрүстүлэр. 

Түмүккэ  тыыннаахтар баарбыт тухары хаһан да умнуохпут суоҕа Улуу кыайыы күнүн диэн тураммыт "Тыыннаахтар умнубат сыллара" ырыаны ыллаан ньиргиттибит. 

                             Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат!

Муус устар 30 күнүгэр Маай бырааһынньыгын көрсө "ТҮһүлгэ"-битигэр "Алаас" дьахталлар ыллыыр бөлөхтөрүн 25 сыллаах үбүлүөйдээх кэнсиэртэрэ буолла. Элбэх көрөөччү кэлэн, дохсун ытыс тыаһын бэлэхтээн "Алаастар"  үөрэ - көтө ыллаан сүргэлэбит көтөҕүлүннэ.

  Кылгастык историяны сэгэтэн ыллахха... 90-с сыллар саҕаланыыларыгар Кытаанахха баяниһынан үлэлии кэлбит Федор Гоголев ыллыыр- үҥкүүлүүр, фольклорунан дьарыктанар дьону түмэн "Алаас" диэн фольклорнай бөлөх тэрийэн улахан хамсааһыны оҥорбута. Кэлин бу бөлөх сорохторо атын сиргэ үлэлии, үөрэнэ баран ыһыллыбыта. Дьэ ол иһин бу бөлөҕү үйэтитээри 2000 сыллаахха "Алаас" диэн ыллыыр дьахталлары түмэн бөлөх тэрийбиппит. Биһиги бөлөхпүт  нэһилиэккэ, улууска, республикаҕа ыытыллар араас дьаһалларга  көхтөөхтүк кыттан  нэһилиэкпит аатын ааттаттыбыт. Улуустааҕы, республикатааҕы ырыа күрэхтэригэр Гран - при, лауреат, дипломант аатын ылбыппыт. Репертуарбытыгар нуучча, саха композитордарын ырыаларын, норуот ырыаларын толоробут. Кэлин үҥкүүнү дьүөрэлээн састааппытыгар үҥкүүлүүр кэрэ аҥардар эбиллибиттэрэ. Көстүүмнэрбитин ырыаһыппыт, иистэнньэҥмит  Маргарита Семеновна тигэн, улууска "Дьүөгэ" иистэнэр сыахха сахалыы соннорбутун, халаадайдарбытын сакаастаан тиктэрбиппит. 

Онтон ыла номнуо 25 сыл ааспыт эбит... Бу кэрэ бэлиэ даатанан нэһилиэкпитигэр "Алаастан тахсыбыт ырыалар" диэн кэнсиэр көрдөрдүбүт. Ис сүрэхтэн тахсар ырыалары, көрдөөх сценкалары, үҥкүүлэри көрөөччүлэрбитигэр бэлэхтээтибит. Санаабытыгар кэнсиэрбит биир тыынынан ааста. Эҕэрдэ тыллар, элбэх бэлэхтэр туттарыллан долгуйдубут. Ол курдук улуус баһылыгын Бочуотунай Грамотынан наҕараадаланнылар Анна Нестерева, Римма Максимова, Чурапчы улууһун сценатын бэтэрээнэ ааты  Анна Нестерева, Римма Максимова, Изабелла Окоемова, Виктория Горохова, Анна Терютина, Любовь Дьячковская ыллылар. Нэһилиэкпит баһылыга Егор Николаевич Потапов "Нэһилиэк культурнай, духуобунай сайдыытыгар кылааттарын иһин" түөскэ анньыллар бэлиэни, эҕэрдэ суруктары туттарда. Нэһилиэкпит тэрилтэлэрин профсоюзтара, коллегалара хас биирдии үлэһиттэригэр эҕэрдэ сурук, бэлэх туттардылар. Улуустааҕы култуура салаатын салайааччыта П.Е.Гуляев "Алаас" ыллыыр бөлөхпүтүгэр эҕэрдэ суруга, "Үҥкүүгэ уостубат тапталынан"  кинигэтэ дьоһун бэлэх буолла.   

Кэнсиэрбитигэр  "Алаас" ыллыыр бөлөх дьахталларын оҕолорун видеоэҕэрдэтэ, сибэкки дьөрбөлөрө соһуччу бэлэх буолла, үөрүү, долгуйуу барыта холбосто. 

Кэнсиэрпитин "Түһүлгэ" НАДь коллектива олус бэркэ тэрийбитигэр,  көмөлөспүтүгэр барҕа махталбытын тиэрдэбит. Ол курдук   макияж оҥорор, хаартыскаҕа түһэрэр Айаана Пономареваны,  Екатерина Скрябинаны   анаан кэпсэтэн аҕалыы, хас биирдиибитигэр альбом оҥоруу үгүс элбэх сыраны, түбүгү эрэйэр. Айталина Пономарева салайааччылаах "Түһүлгэлэргэ" айымньылаах үлэҕит уостубатын диэн алҕыыбыт. Библиотекарьбыт Лена Александровна хас биирдии оҕолорбутун кытта сибээстэһэн сонун эҕэрдэ оҥорбутугар, кэнсиэрпитин видеоҕа устан үйэтиппит Людмила Монастыреваҕа истиҥ иэйиилээх махталбытын тиэрдэбит.